چارچوب، راهنما و شرح خدمات تهیه طرح جامع شهری با روش نوین

چارچوب، راهنما و شرح خدمات تهیه طرح جامع شهری با نگرش و روش نوین:

با توجه به گذشت بیش از سه دهه از آخرین شرح خدمات مصوب و ابلاغ شده رسمی برای تهیه طرح‌های توسعه و عمران (جامع) شهر (موسوم به قرارداد و شرح خدمات تیپ 12) و بروز و ظهور مسائل و موضوعات جدید در نظام شهرنشینی و شهرسازی کشور از یک سو، و شکل‌گیری رویکردهای جدید در متون و حوزه‌های تخصصی برنامه‌ریزی توسعه شهری؛ بازنگری در روش و محتوای طرح‌های جامع شهری به ضرورتی محتوم برای نیل به طرح‌های اثر بخش‌تر در هدایت و تنظیم فرآیند توسعه فضایی-کالبدی شهرها تبدیل شده است.

در پاسخ به این ضرورت و در تداوم تلاش‌ها و اقدامات انجام شده برای آن گزارش “بازنگری در نگرش و روش تهیه طرح‌های جامع شهری” در انطباق با الزامات و ملاحظات نوین برنامه‌ریزی شهری به منظور تغییر از طرح‌های توسعه کالبدی به طرح‌های یکپارچه توسعه فضایی و تهیه طرح‌های پاسخگو به لحاظ مسئله‌محوری، ظرفیت‌محوری و زمینه‌گرایی همراه با مشارکت ذینفعان و عاملان کلیدی تدوین و به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران پیشنهاد شد.

شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ 04/05/1400، “پیشنهاد بازنگری در روش و نگرش تهیه طرح‌های جامع شهری” را تصویب و مقرر کرد این گزارش و چارچوب شرح خدمات آن به مراجع ذیربط ابلاغ و مبنای تهیه طرح جامع برای تمام شهرهای با جمعیت بیش از 50 هزار نفر کشور قرار گیرد. نحوه تسری این مصوبه به سایر شهرها پس از اخذ بازخوردهای لازم متعاقبا در شورایعالی مطرح و تصویب خواهد شد.

چارچوب، راهنما و شرح خدمات بازنگری در نگرش و روش تهیه طرح‌های جامع شهری به عنوان یک راهنمای عملیاتی برای عاملان تغییر در طرح جامع شهر از جمله ادارات کل راه و شهرسازی استان‌ها، سازمان برنامه و بودجه و مهندسان مشاور تهیه شده است.

با توجه به مستندات و الزامات قانونی موجود در این سند راهنما، عنوان «طرح جامع شهر» به مثابه سند قانونی هدایت و کنترل توسعه فضایی شهرها با رعایت قاعده «یک شهر – یک طرح و برنامه» تثبیت شده است. طرح تفصیلی و طرح‌های موضعی و موضوعی نیز در همین چارچوب و به عنوان اسناد تکمیلی طرح جامع محسوب شده و طبق شیوه‌نامه و فرآیندهای مصوب معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی تهیه خواهند شد. رعایت احکام و اسناد طرح جامع مصوب در تمام برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌هایی که توسط دستگاه‌های اجرایی مرتبط در چارچوب تحقق مأموریت‌ها و وظایف قانونی‌شان تهیه می‌شوند، الزامی است.

بخش 1- اصول کلی، تعاریف و خروجی‌های طرح جامع شهری

1-1- تعریف مفاهیم و اصطلاحات

تعاریف مفاهیم و اصطلاحات عام استفاده شده در این گزارش منطبق بر تعاریف قانونی آنها می‌باشد. تعریف مفاهیم اختصاصی نیز به شرح زیر ارائه می‌شود.

1-1-1- گزارش تشخیص تحلیل مسائل و ظرفیت‌ها

گزارش تشخیص (با تأکید بر وجه تشخیصی به جای توصیفی) از اسناد اصلی طرح جامع شهر در روش و نگرش نوین است. این گزارش به تشخیص و تحلیل یکپارچه روندهای گذشته و موجود و تشخیص مسائل، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های توسعه شهر در نظام‌های طبیعی و محیط زیست، نظام اسکان، مسکن و خدمات اجتماعی و شهری پشتیبان زیست شهری، نظام اجتماعی، جمعیت شناختی و مهاجرتی، نظام اقتصاد شهری (کلان و خرد) و فعالیت‌های اقتصادی، نظام بازار زمین، مستغلات و مسکن، نظام زیر ساخت‌ها و حمل و نقل، نظام اسکان و سکونتگاه‌های غیررسمی، نظام فضایی-کالبدی و نظام مدیریتی، اجرایی و مالی و همچنین اولویت‌بندی زمانی-مکانی مسائل، نیازها و ظرفیت‌ها بر اساس مشارکت و تعامل واقعی با ذینفعان و سیاست‌ها، اسناد و طرح‌های فرادست اختصاص دارد.

2-1-1- دستور کار طرح

سند دستور کار بر اساس گزارش تشخیص تدوین شده و پس از تأیید و تصویب، مبنای تهیه مرحله دوم طرح قرار خواهد گرفت. «دستور کار» حاوی مأموریت، چشم‌انداز، اهداف و راهبردهای مورد اجماع برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، محیطی و فضایی شهر منطقه در بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت است که در سطوح محلی و منطقه‌ای (و ملی و فراملی در صورت وجود) و بر اساس برآورد ظرفیت‌ها و دارایی‌های موجود یا قابل تأمین ارائه می‌شود. دستور کار مصوب، نقش میثاق مشترک بین عاملان طرح را برای تهیه و تحقق طرح ایفا کرده و لذا هدایت‌گر و انسجام‌بخش ادامه فرآیند تهیه طرح خواهد بود. دستور کار باید بیان حقوقی-اداری داشته باشد و به نحوی تنظیم شود که به لحاظ حقوقی و اداری تعهدآور و قابل پیگیری باشد؛ یعنی محل اعتبار و بازه زمانی انجام تعهد تنظیم شده و الزام‌آور باشد.

3-1-1- توسعه شهری

توسعه همه جانبه و پایدار شهر در ابعاد محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی که به ارتقای زیست‌پذیری و رقابت‌پذیری شهر با ملاحظه ظرفیت‌های زیست‌محیطی منجر خواهد شد. به این ترتیب «توسعه شهری» با مفاهیمی مانند «گسترش شهر» که بیشتر ناظر بر وسعت‌یابی محدوده فیزیکی (عمودی و افقی) می‌باشد، متفاوت است.

4-1-1- شورای راهبری طرح

شورای راهبری طرح، با دعوت اشخاص حقیقی و حقوقی متخصص، صاحب‌نظر و ذینفع توسعه شهری با مسئولیت اداره کل راه و شهرسازی استان تشکیل شده و نقش مشورتی-تخصصی در فرآیند هدایت و راهبری تهیه و بررسی طرح خواهد داشت.

2-1- مشخصات کلی و جایگاه طرح جامع در نظام طرح‌های توسعه و عمران

1-2-1- قلمرو موضوعی

طرح جامع، سند توسعه فضایی شهر است که به منظور بهبود و ارتقای عدالت اجتماعی و فضایی در راستای ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان و پایداری توسعه شهری تهیه می‌شود. این سند با هدف حل مسائل و تحقق توسعه شهری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی با رعایت اصول، ارزش‌ها، سیاست‌ها و طرح‌های فرادست، طی فرآیندی علنی و شفاف برای تخصیص منابع موجود و توزیع عادلانه هزینه‌ها و منافع حاصل از اجرای طرح در بازه زمانی ده ساله تهیه می‌شود. این سند شامل طرح‌ها و پروژه‌های موضوعی و موضعی، اعتبار مورد نیاز و نحوه تأمین آن، مسئولان متولی و زمان‌بندی آنهاست.

2-2-1- قلمرو مکانی

قلمرو مکانی تهیه طرح جامع محدوده و حریم شهر مورد نظر است.

3-2-1- مقياس

طرح جامع در طیفی از مقیاس 1:5000 تا 1:10000 برای محدوده شهر به تناسب موضوع مورد بررسی و مقیاس 1:25000 برای حریم شهر تهیه می‌شود.

4-2-1- حد مداخله

حد مداخله طرح جامع به تناسب موضوع مورد بررسی می‌تواند شهر و حریم شهر، تقسیمات عمده شهری، پهنه‌ها و بلوک‌های شهری باشد.

5-2-1- جایگاه طرح در طبقه‌بندی طرح‌های توسعه و عمران

طرح جامع شهر در چارچوب نظام برنامه‌ریزی طرح‌های توسعه و عمران دارای طرح‌های بالادستی و پایین دستی است. در بالادست این طرح، طرح‌های مجموعه شهری (به تناسب و در صورت وجود)، طرح‌های توسعه و عمران (جامع) ناحیه‌ای، طرح‌های آمایش استانی، طرح‌های کالبدی ملی و منطقه‌ای و سند ملی آمایش سرزمین قرار دارند و در پایین دست آن ،طرح‌های تفصیلی، طرح‌های هادی روستایی (روستاهای واقع در حریم شهر) و طرح‌های موضوعی و موضعی قرار می‌گیرد. سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با مدیریت امور شهری موظف به رعایت احکام و اسناد طرح جامع شهر در برنامه‌ها و طرح‌های بخشی خود خواهند بود.

نمودار شماره 1: جایگاه طرح جامع در طبقه‌بندی طرح‌های توسعه و عمران

1-3- مستندات حقوقی و قانونی تهیه، بررسی، تصویب، اجرا و نظارت بر طرح

رعایت کلیه قوانین، آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و مصوبات مراجع قانونی ذیربط در فرایند تهیه، بررسی، تصویب، نظارت و اجرای طرح جامع و تنظیم آن، ضروری است. از جمله:

– قانون تأسیس شورایعالی شهرسازی و معماری ایران (مصوبه مورخ 22/12/1351 مجلس شورای اسلامی ایران)

– قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن – همراه با اصلاحات بعدی (مصوبه 16/04/1353 مجلس شورای اسلامی ایران)

– سیاست‌های ابلاغی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص تهیه طرح‌های جامع شهری مصوب 30/7/1397

– دستورالعمل تشخیص اساس طرح جامع شهر (مصوبه مورخ 23/12/1363 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– آیین‌نامه نحوه بررسی و تصویب طرح‌های توسعه و عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور (مصوبه مورخ 12/10/1378 هيأت وزيران)

– سند جامع ارتقا کیفی سیما و منظر شهری مصوبه مورخ 18/10/1391 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– دستورالعمل نحوه تعیین آستانه‌های مغایرت اساسی طرح‌های توسعه و عمران شهری (مصوبه مورخ 30/6/1394 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– دستور العمل نحوه تهیه سند پهنه‌بندی حریم در طرح جامع شهر (مصوبه مورخ 18/11/1395  شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– دستورالعمل الزامات و ملاحظات دفاعی و پدافند غیرعامل (مصوبه مورخ 11/2/1396 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– ضوابط عام بلند مرتبه سازی (مصوبه مورخ 16/7/1397 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– راهنمای سند توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی TOD (مصوبه مورخ 30/10/1398 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– آیین‌نامه طراحی معابر شهری (مصوبه مورخ 2/4/1399 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– دستورالعمل ساخت و ساز در پهنه‌های گسلی (مصوبه مورخ 1/10/1399 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– شیوه‌نامه شناسایی و تعیین محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری (مصوبه مورخ 10/3/1400 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– آیین‌نامه ماده 54 آیین‌نامه نحوه بررسی و تصویب طرح‌های توسعه و عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور مصوب 4/5/1400 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران)

– استاندارد پایگاه داده مکانی و دستورالعمل‌های اجرایی طرح‌های توسعه و عمران

متن کامل چارچوب، راهنما و شرح خدمات تهیه طرح جامع شهری با نگرش و روش نوین را از لینک زیر می‌توانید دانلود کنید: