شرح خدمات طرح هادی روستایی و محاسبه حق‌الزحمه آن

شرح خدمات طرح هادی روستایی و روش محاسبه حق‌الزحمه مطالعات طرح سال 1384 توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تهیه شده است که در اینجا ارائه می‌شود.

طرح هادی روستایی براساس آئین‌نامه نحوه بررسی و تصویب طرح‌های توسعه و عمران محلی، ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی و مقررات شهرسازی و معماری کشور مصوب 78/10/12 هیأت محترم وزیران عبارت است از:

طرحی که ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود، میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی، تجاری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندی‌های عمومی روستایی را برحسب مورد در قالب مصوبات طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی یا طرح‌های جامع ناحیه‌ای تعیین می‌نماید.

شرح خدمات طرح هادی روستایی :

مرحله اول: مطالعات پایه و تشخیص وضعیت موجود

1- پیشینه و زمینه

1-1- بررسی اجمالی موقعیت سیاسی و جغرافیایی روستا و پیشینه تاریخی آن

1-2- بررسی طرح‌های فرادست مصوب (طرح جامع توسعه و عمران ناحیه و طرح ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی) و استخراج نتایج زیر:
1-2-1- نقش و جایگاه روستا در طرح فرادست (به عنوان مرکز مجموعه، حوزه، روستای مستقل و …)
1-2-2- ارائه فهرست پیشنهادهای طرح مذکور در مورد خدمات و امکانات پیشنهادی برای روستا

1-3- ارائه دیدگاه روستاییان شامل:
1-3-1- معرفی مسائل و مشکلات روستا از نظر ساکنین آن
1-3-2- معرفی و اولویت‌بندی پروژه‌های عمرانی موردنیاز روستا که به وسیله طرح هادی قابل رفع می‌باشند

2- شناسایی پایه

2-1- شناسایی پایه در سطح حوزه نفوذ

در این قسمت از مطالعات اقدام به بررسی و شناخت آن بخش از مسائل حوزه نفوذ که مرتبط با طرح هادی روستا هستند می‌گردد.

2-1-1- بررسی و تعیین الگوی مراجعه خدماتی و مبادله کالا بین حوزه نفوذ و روستای مورد مطالعه با استفاده از اطلاعات محلی و نتایج طرح‌های فرادست
2-1-2- بررسی و تدقیق محدوده حوزه نفوذ مستقیم روستا با استفاده و تلفیق اطلاعات طرح‌های فرادست مصوب و اطلاعات مربوط به برداشت میدانی
2-1-3- بررسی تحولات جمعیتی آبادی‌های حوزه نفوذ با استفاده از نتایج طرح‌های فرادست و آخرین سرشماری جمعیتی صورت گرفته
2-1-4- بررسی منابع عمده معیشت روستاهای حوزه نفوذ براساس اطلاعات محلی و نتایج طرح‌های فرادست

2-2- شناسایی پایه در سطح روستا

2-2-1- بررسی‌های محیطی

2-2-1-1- بررسی کلیات ویژگی‌های محیطی روستا با استفاده از طرح‌ها و اطلاعات موجود و نیز شناخت تفصیلی زمینه‌های اصلی و تأثیرگذار بر طرح هادی نظیر توپوگرافی و اقلیم
2-2-1-2- بررسی منابع تأمین آب اعم از آب شرب و کشاورزی و میزان آب‌دهی و تغییرات تقریبی آن در طی دهه اخیر براساس اطلاعات محلی
2-2-1-3- بررسی نظام حرکت آب در سطح بافت روستا و نحوه دفع آب‌های سطحی و محل تخلیه آن

2-2-2- بررسی‌های اجتماعی

2-2-2-1- بررسی تحولات جمعیتی روستا در دوره‌های مختلف سرشماری
2-2-2-2- بررسی ویژگی‌های جمعیتی روستا در وضع موجود شامل تعداد و بعد خانوار، ساخت جنسی و سنی، مرگ و میر و موالید، مهاجرفرستی و مهاجرپذیری، جمعیت فعال و شاغل و بیکار، جمعیت لازم‌التعلیم و …
2-2-2-3- بررسی ویژگی‌ها و تفاوت‌های اجتماعی موجود بین ساکنین روستا و تأثیر آن در شکل‌گیری محلات و استقرار خدمات و امکانات موجود
2-2-2-4- بررسی زمینه‌ها و نحوه مشارکت اجرایی، فنی و اقتصادی روستائیان در اجرای طرح‌های عمرانی گذشته در سطح روستا و تعیین نقاط قوت و ضعف مشارکت روستائیان

2-2-3- بررسی‌های اقتصادی

2-2-3-1- بررسی وضعیت اقتصادی روستا به تفکیک بخش‌های اقتصادی، شناخت منابع درآمد روستاییان و نیز تعیین حجم و نوع مبادلات اقتصادی با دیگر مراکز با استفاده از اطلاعات رسمی و محلی
2-2-3-2- بررسی و تعیین ارزش اقتصادی زمین و ساختمان در روستا و شناخت عوامل تأثیرگذار بر آن به ویژه در سطح محلات مختلف براساس اطلاعات محلی

2-2-4- بررسی‌های کالبدی

2-2-4-1- شناخت عوامل طبیعی یا مصنوع موثر در شکل‌گیری و استقرار روستا اعم از منابع آب و خاک مناسب، توپوگرافی، پوشش گیاهی، جاده، معدن و …
2-2-4-2- شناخت مراحل گسترش کالبدی روستا جهت گسترش فعلی آن
2-2-4-3- بررسی و شناخت کیفیت ابنیه روستا شامل تعیین نسبت ساختمان‌های غیرقابل سکونت (مخروبه)، مرمتی و نوساز، تعیین نوع مصالح به کار رفته در ساختمان‌های موجود در روستا (بادوام، نیمه بادوام و کم‌دوام)
2-2-4-4- تعیین تعداد واحدهای مسکونی و ابعاد قطعات مسکونی براساس اطلاعات موجود
2-2-4-5- شناخت بناهای و بافت‌های باارزش احتمالی موجود در روستا
2-2-4-6- بررسی شبکه معابر روستا شامل سطح‌بندی معابر، تعیین طول و عرض آنها، شیب معابر و تعیین نوع وسایل نقلیه و حجم تقریبی تردد آنها در معابر اصلی با استفاده از اطلاعات محلی
2-2-4-7- شناخت و تعیین محدوده محلات و مراکز آنها
2-2-4-8- بررسی و نحوه توزیع خدمات زیربنایی (تأسیسات و تجهیزات عمومی) و رفاهی (اجتماعی و اقتصادی) در سطح روستا و تعیین شعاع عملکرد هریک از آنها در مقیاس درون‌روستایی یا برون‌روستایی
2-2-4-9- شناخت و تعیین کاربری اراضی در روستا اعم از مسکونی، آموزشی، بهداشتی و … و محاسبه سطح سرانه آنها

مرحله دوم: تحلیل و استنتاج از بررسی‌ها و تدوین چشم‌اندازها

1- تحلیل و استنتاج مطالعات مربوط به حوزه نفوذ

1-1- تحلیل و استنتاج از بررسی‌های جمعیتی حوزه نفوذ و برآورد و پیش‌بینی جمعیت آبادی‌های موجود در آن تا سال افق طرح باتوجه به پیش‌بینی مطالعات طرح‌های فرادست
1-2- تحلیل وضعیت منابع عمده معیشت ساکنین حوزه نفوذ و تدوین چشم‌انداز آتی الگوی مراجعه جهت مبادله کالا بین حوزه نفوذ و روستا
1-3- تحلیل خدمات پیشنهاد شده در طرح‌های فرادست در مورد روستاهای حوزه نفوذ و ارزیابی اجرای پیشنهادهای یادشده در تغییر الگوی مراجعه یا تغییر محدوده حزه نفوذ تا سال افق طرح

2- تحلیل و استنتاج مطالعات مربوط به روستا

2-1- ارزیابی ویژگی‌های محیطی موجود در روستا به ویژه در زمینه منابع آب شرب و کشاورزی و تحلیل کلی میزان تأثیرگذاری آن در توسعه آتی روستا تا سال افق طرح

2-2- ارزیابی و اولویت‌بندی خطر بروز سوانح طبیعی در روستا و امکان‌سنجی کاهش پیامدهای سوانح طبیعی

2-3- تحلیل ویژگی‌ها و برآوردهای جمعیتی روستا شامل:
2-3-1- تحلیل روند تحول جمعیت و میزان مهاجرفرستی و مهاجرپذیری براساس اطلاعات محلی
2-3-2- ارزیابی پیش‌بینی طرح فرادست در مورد جمعیت آتی روستا و تعداد شاغلین
2-3-3- ارائه و ارزیابی گزینه‌های مختلف برآورد جمعیت روستا تا سال افق طرح و انتخاب گزینه مناسب
2-3-4- ارایه و ارزیابی گزینه‌های مختلف برآورد تعداد شاغلین روستا تا سال افق طرح و انتخاب گزینه مناسب
2-3-5- برآورد جمعیت لازم‌التعلیم روستا به تفکیک جنس و ماقطع تحصیلی در سال افق طرح

2-4- ارزیابی زمینه‌های مشارکت فنی، اقتصادی و اجتماعی روستاییان در اجرای طرح‌های عمرانی در گذشته و تعیین روش مشاکت آنها در اجرا، بهره‌برداری و نگهداری پروژه‌های طرح هادی روستا

2-5- تحلیل تغییر و تحول منابع درآمدی روستاییان و فعالیت‌های اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات) و تدوین چشم‌انداز آتی آنها

2-6- تعیین محدودیت‌ها و امکانات توسعه کالبدی روستا و جهات و حدود منطقی توسعه و اولویت‌بندی آن تا سال افق طرح

2-7- ارزیابی میزان فرسودگی بافت روستا، نوع مصالح، مقاومت بناها و مستحدثات

2-8- برآورد نیاز به مسکن در روستا براساس نتایج مطالعات مربوط به کیفیت ابنیه، سطح و سرانه مسکونی، جمعیت و خانوار پیش‌بینی شده روستا

2-9- ارزیابی کمبودهای خدماتی موجود سرویس‌دهنده به روستا و حوزه نفوذ آن براساس الگوی سطح‌بندی خدمات روستایی

2-10- ارزیابی و تحلیل مشکلات موجود شبکه معابر و امکان‌سنجی میزان ضرورت اصلاح و تعریض معابر اصلی روستا

مرحله سوم: تعیین برنامه‌ها، پروژه‌های پیشنهادی و ارائه طرح هادی

1- تعیین برنامه‌ها، پروژه‌های پیشنهادی

1-1- نیازسنجی برنامه‌ها و پروژه‌های موردنیاز در سطح روستا باتوجه به نتایج طرح‌های فرادست، دیدگاه روستاییان و مطالعات مرحله دوم

1-2- اولویت‌بندی برنامه‌ها و پروژه‌های پیشنهادی باتوجه به نیازهای اساسی در سطح روستا
1-2-1- تعیین و اولویت‌بندی برنامه‌ها و پروژه‌های مربوط به ایمن‌سازی و کاهش خطر سوانح طبیعی در روستا مانند برنامه بهسازی و مقاوم‌سازی بناها، برنامه جابجایی واحدهایی که شدیداً در معرض خطر سوانح قرار دارند، احداث سیل‌بند و دیوار ساحلی، برنامه‌های پیشنهادی کاهش خطر لغزش در روستا و …
1-2-2- تعیین و اولویت‌بندی برنامه‌ها و پروژه‌های زیست‌محیطی مرتبط با طرح مانند تعیین حدود کلی مکان دفع بهداشتی زباله، برنامه جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی و فاضلاب، برنامه مکانیابی و یا توسعه محدوده گورستان و …
1-2-3- تعیین و اولویت‌بندی برنامه‌ها و پروژه‌های اقتصادی با تأکید بر برنامه‌های اشتغال‌زایی و امکان افزایش درآمد روستاییان
1-2-4- ارائه پیشنهادهای لازم جهت تقویت و نهادینه شدن فعالیت‌های مشارکتی روستایی در ابعاد اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و فنی – اجرایی جهت بهره‌وری بیشتر و مداوم طرح‌های عمرانی روستا (به ویژه طرح هادی و پروژه‌های ایمن‌سازی در مقابل خطر سوانح طبیعی)
1-2-5- تعیین و اولویت‌بندی پروژه‌های اجتماعی – فرهنگی شامل پیشنهاد کتابخانه، مکان‌های ورزشی، مذهبی و … براساس ضوابط و مقررات مربوط
1-2-6- تعیین و اولویت‌بندی پروژه‌های خدماتی – رفاهی شامل واحدهای آموزشی، بهداشتی، درمانی، اداری، انتظامی، پست و مخابرات، بانک، جایگاه سوخت، آتش‌نشانی و … براساس ضوابط و مقررات مربوط

1-3- اولویت‌بندی نهایی برنامه‌ها و پروژه‌های پیشنهادی در کلیه زمینه‌ها براساس نیازهای اساسی روستا

2- ارائه طرح هادی

2-1- ارائه طرح و گزینه‌های مختلف کاربری اراضی پیشنهادی روستا و انتخاب طرح و گزینه مناسب و مقدور

2-2- ارائه طرح اصلاح معابر، مراکز محلات، میادین، گره‌های اصلی و تعیین شبکه معابر پیشنهادی و سلسله مراتب و اولویت‌بندی اجرای آن با لحاظ نمودن وضعیت موجود معابر (به گونه‌ای که حتی‌المقدور حداقل تخریب را به دنبال داشته باشد)

2-3- تعیین محدوده‌های باارزش معماری، تاریخی، فرهنگی و طبیعی احتمالی روستا باتوجه به ضوابط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی

2-4- تعیین فضاهای نیازمند نوسازی یا بهسازی احتمالی در روستا

2-5- ارائه جدول سطح و سرانه کاربری‌های پیشنهادی مبتنی بر ضوابط و استانداردهای مصوب و موردعمل دستگاه‌های اجرایی مربوط

2-6- ارائه طرح هندسی معابر و تقاطع‌ها
2-6-1- طراحی و تهیه پلان معابر و تقاطع‌ها
2-6-2- تهیه پروفیل طولی و تعیین خط پروژه
2-6-3- طراحی مقاطع عرضی تیپ معابر و تقاطع‌ها (شامل جانمایی سواره‌رو، پیاده‌رو، سیستم هدایت و دفع آب‌های سطحی و تأسیسات روشنایی)

3- تدوین ضوابط و مقررات

3-1- ضوابط ایمن‌سازی در روستا در مقابل سوانح طبیعی از جمله زلزله، سیل و زمین‌لغزش
3-2- مقررات زیست‌محیطی مربوط به نحوه استفاده از عناصر طبیعی و فعالیت‌های اقتصادی و خدماتی موجود یا پیشنهادی براساس طرح براساس ضوابط مصوب سازمان حفاظت محیط زیست
3-3- ضوابط مربوط به نحوه ساخت و ساز در روستا
3-4- ضوابط مربوط به نما و سیمای کالبدی روستا و نحوه ساخت و ساز و نگهداری ابنیه در محدوده احتمالی بافت باارزش روستا (استعلام از بیناد مسکن انقلاب اسلامی و سازمان میراث فرهنگی کشور)
3-5- مقررات تفکیک زمین و نحوه استفاده از اراضی در کاربری‌هایی مختلف
3-6- تعیین ضوابط اصلاح معابر روستا
3-7- ارائه ضوابط حریم‌های مختلفی نظیر حریم جاده، رودخانه، خطوط انتقال انرژی، حریم ابنیه و آثار تاریخی، حریم فعالیت‌های خاص نظامی – انتظامی و … بسته به موقعیت و شرایط خاص روستای مورد مطالعه (با استعلام از مراجع ذیربط)