قوانین و آیین نامه شهرسازی شامل قوانین رسمی است که توسط نهادهای مختلفی از جمله مجلس شورای اسلامی، شورایعالی شهرسازی و معماری و ... به تصویب رسیده است. در این بخش قوانین و آیین نامه های مرتبط با شهرسازی همراه با مواد و تبصره‌ها، اصلاحات آنها آورده شده است.
قانون، یکی از اصطلاحاتی است که در حقوق کاربرد زیاد دارد و در کتب لغت چنین معنا کرده‌اند:
در زمان حاضر استعمال این کلمه در حقوق بسیار گسترش یافته است. به گونه‌ای که اگر این کلمه مطلق و بدون مضاف‌الیه آورده شود، معنای حقوقی آن به ذهن متبادر می‌شود. برای استعمال در غیرموارد حقوقی باید مضاف‌الیه آن آورده شود. مانند قانون جاذبه، قانون تنازع بقا و ...
آنچه که از معنای حقوقی قانون فهمیده می‌شود، عبارت است از: قواعد لازم‌الاجرا و دارای ضمانت اجرایی مشخص در هر جامعه و به عبارت دقیق‌تر: قانون به معنای عام کلمه مجموعه قواعد الزام‌آور مصوب مقامات صلاحیت‌دار است و شامل تصویب‌نامه، آیین‌نامه‌ها، نظام‌نامه‌ها، مقررات خلافی و کلیه مسائلی می‌شود که درباره آن مقامی به نام جامعه مقرراتی را وضع نموده است. قانون به معنای خاص کلمه مفهوم فنی و مخصوص به خود دارد و در رژیم‌های مبتنی بر قانون اساسی به مفهوم مصوبات پارلمان است.
راهنما و دستورالعمل شهرسازی شامل اسناد، گایدلاین‌ها، چارچوب، دستورکار و راهنماهای طراحی و برنامه‌ریزی شهری و دستورالعمل‌های اجرایی مرتبط با شهرسازی است.
دستورالعمل، روش‌ها و مقررات مکتوبی است که در آن مراحل انجام کار به منظور اجرای تمام یا قسمتی از یـک سیستم، فرآیند، روش و نحوه اجرای صحیح یک ماده یا تبصره‌ای از یک آیین‌نامه یا قانون تهیه و به موقع اجرا گذاشته می‌شود. اطلاعات مندرج در یک دستورالعمل اجرایی مشتمل بر نوع فعالیت، مشمولین (واجدین شرایط دستورالعمل) مراحل اجرایی، چگونگی و نحوه اجرا می‌باشد.
چارچوب‌های طراحی شهری اسناد هدایت محدوده‌هایی که در معرض تغییر و تحول قرار دارند، یا محدوده‌هایی که برای بهبود و ارتقا مستلزم رشد و تحول هستند را تأمین می‌نمایند. هدف دستورکارها ارائه اسناد هدایت شکل‌دهی کالبدی و تفصیلی یک فضای شهری است و طراحی جزئیات و چگونگی اجرای سیاست‌های فرادست را ارائه می‌کنند. راهنماها نیز ارتباطی میان سیاست‌های عمومی برنامه‌ریزی و اجرای ضوابط و مقررات را فراهم می‌سازد.
استانداردهای شهرسازی شامل اصول و قواعد پیشنهادی در زمینه‌های مختلف شهرسازی و برنامه‌ریزی و طراحی شهری است که مناسب‌ترین شرایط را به لحاظ کمی و کیفی فراهم می‌کنند.
استاندارد مدرکی است دربرگیرنده مجموعه الزامات و مشخصات مصوب و نیز راه‌حل‌های محدود برای رفع نیاز و یا مشکل عدم هماهنگی، که تأمین‌کننده منافع طرف‌های ذی‌نفع است. این مدرک به منظور استفاده مکرر یا پیوسته در طول یک دوره زمانی مشخص توسط تعداد قابل ملاحظه‌ای از طرف‌های ذی‌نفع، تهیه می‌شود. استانداردهای شهرسازی نیز مانند سایر استانداردها بایستی مبتنی بر نتایج مستحکم علمی، فناوری و تجربی باشند و در جهت پیشبرد مزایای مطلوب اجتماعی بکار گرفته می‌شود.
استانداردسازی عمل ایجاد مقرراتی است برای استفاده عمومی و مکرر باتوجه به مشکلات بالفعل و بالقوه که هدف از آن دستیابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است. این عمل شامل تدوین، نشر و اجرای استاندارد است و به عبارت دیگر، فرآیند برقراری توافق عمومی بر روی معیارهای مهندسی، اصطلاحات، اصول، مواد، اقلام، فرآیندها، تجهیزات، قطعات، زیرمجموعه‌ها و مجموعه‌ها در جهت دستیابی به بیشترین یکنواختی در خدمات و محصولات می‌باشد.
شرح خدمات شهرسازی شامل شرح و بیان اهداف و وظایف و مراحل مختلف تهیه یک طرح یا پروژه شهری در سطوح مختلف از سطح ملی تا محلی می‌باشد که در این بخش ارائه می‌شوند.
شرح و حدود خدمات طرح‌های مطالعاتی در وهله نخست بستگی به هدف یا هدف‌های مستقیم آن طرح‌ها دارد. راهبردهای کلی نیز می‌توانند بر روند مطالعات اثر بگذارند. شرح خدمات نوعی برنامه‌ریزی است که جهت وحدت رویه مهندسان مشاور جهت تهیه طرح و پروژه و هدایت و کنترل آن تهیه می‌شود.
