شرح خدمات مطالعات جامع حمل و نقل شهری و حومه

شرح خدمات مطالعات جامع حمل و نقل شهری و حومه ضابطه شماره 314 امور نظام فنی و اجرایی معاونت فنی و توسعه امور زیربنایی سازمان برنامه و بودجه هست و در سال 1395 تهیه شده است.

مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک در شهرهای کشور بیش از دو دهه است که با مشاهده ازدحام شهرها به صورت جدی آغاز شده است. شهرهای مختلف با کسب شرح خدمات و روش انجام کار از مشاوران مختلف مطالعاتی را به انجام رسانده‌اند. یکسان نبودن نحوه انجام مطالعه و شیوه اولویت‌بندی نتایج باعث شده در طرح‌های پیشنهادی برای جذب بودجه ابهاماتی مطرح شود. ضمن آنکه گاهی روند مطالعه و نوع راهکارهای مورد بررسی با اشکالاتی همراه بوده است.

با توجه به ضرورت توسعه شهرها براساس یک برنامه مدون انجام مطالعات جامع حمل و نقل در بسیاری از شهرهای کشور ضرورت یافته است و به همین دلیل پیشنهاد تهیه شرح خدمات مطالعات جامع حمل و نقل شهری و حومه به عنوان یک شرح خدمات همسان و در عین حال قابل انعطاف و بومی سازی برای شرایط محلی شهرهای مختلف ضروری است.

شرح خدمات مطالعات جامع حمل و نقل :

جهت اثرپذیری و استفاده بهینه از منابع و فعالیت‌های مدنظر در انجام مطالعات جامع حمل‌ونقل و ترافیک در شهرهای مختلف، دسته‌بندی شهرها در این شرح خدمات براساس جمعیت ساکن در زمان انجام مطالعات به شرح جدول زیر خواهد بود:

هرچند رئوس فعالیت‌ها در این شرح خدمات ذکر شده است، اما در هنگام انجام آن برای شهرهای مختلف باید عمق مطالعه و برخی جزئیات متناسب با وضع فعلی شهر اصلاح شود. برای نمونه وجود یا عدم وجود پایانه راه‌آهن یا فرودگاه در هنگام بومی‌سازی شرح خدمات و همچنین ضرورت توجه به مناطق حومه شهری در کلانشهرها باید با عمق بیشتری در هنگام تعیین محدوده مورد مطالعه، مورد توجه باشد.

برای مشاهده اینکه هر عنوان برای کدام دسته از شهرها مورد مطالعه قرار می‌گیرد و همچنین برای آشنایی با نحوه تأیید اقدامات مهم به فایل PDF شرح خدمات که در انتهای مطلب گذاشته شده است، مراجعه کنید.

1- بررسی اطلاعات موجود و فرادست

1-1- شناخت سیاست‌های کلان حمل‌ونقل

1-1-1- مذاکره با مسئولان دفتر حمل‌ونقل وزارت کشور و سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و دریافت سیاست‌های کلان حمل‌ونقل شهری
1-1-2- مرور قوانین موضوعی مرتبط با مطالعات حمل‌ونقل شهری و حومه
1-1-3- مذاکره با مسئولان و کارشناسان حمل‌ونقل شهر و آشنایی با دیدگاه‌های آنها در زمینه مسائل و مشکلات حمل‌ونقل شهر و عوامل موثر بر آن و تهیه و تکمیل پرسشنامه نظرسنجی
1-1-4- مذاکره با مشاوران طرح‌های کلان شهرسازی و حمل‌ونقلی در شهر
1-1-5- تعیین اهداف کیفی و کمی مطالعات جامع حمل‌ونقل شهر
1-1-6- بررسی بودجه شهرداری در سه سال گذشته با تأکید بر بودجه بخش حمل‌ونقل
1-1-7- شناخت نهادهای مسئول در بخش حمل‌ونقل شهر

1-2- شناخت مطالعات قبلی از منظر حمل‌ونقل

1-2-1- مطالعات شهرسازی (طرح‌های جامع، تفصیلی و مجموعه شهری)
1-2-2- مطالعات حمل‌ونقلی (مطالعات جامع، ساماندهی، حمل‌ونقل همگانی)
1-2-3- مطالعات موضعی و موضوعی در دست مطالعه، مصوب و در دست اجرا

1-3- دریافت اطلاعات جانبی حمل‌ونقل

1-3-1- اطلاعات وضعیت آلودگی هوا و اثرات زیست‌محیطی ناشی از تردد وسایل نقلیه در سطح شهر از نهادهای مربوط (در صورت وجود)
1-3-2- اطلاعات تصادفات ترافیکی در سطح شهر از نهادهای مربوط (در صورت وجود)
1-3-3- اطلاعات تعداد خودروها در سطح شهر از نهادهای مربوط (در صورت وجود)
1-3-4- اطلاعات کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در حمل‌ونقل و سیاست‌های دولت الکترونیک از نهادهای مربوط (در صورت وجود)
1-3-5- اطلاعات جمعیتی (شامل تعداد شاغلان و محصلان و …) براساس سه دوره سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن
1-3-6- اطلاعات مراکز تاریخی و فرهنگی مهم از نهادهای مربوط
1-3-7- اطلاعات کاربری زمین در سال پایه و سال‌های افق

1-4- انتخاب نرم‌افزار مدلسازی حمل‌ونقل شهر از بین نرم‌افزارهای معتبر

1-5- تعیین افق و محدوده مطالعه

1-5-1- تعیین افق کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت
1-5-2- تعیین محدوده مورد مطالعه و ناحیه‌بندی آن

2- آماربرداری

2-1- شناسایی و برداشت داده‌های عرضه حمل و نقل در سال پایه

2-1-1- طراحی فرم‌های برداشت اطلاعات و اخذ تأیید کارفرما

2-1-2- مشخصات شبکه معابر
2-1-2-1- مشخصات و نحوه کنترل تقاطع‌ها و زمانبندی چراغ‌های راهنمایی
2-1-2-2- مشخصات مقطع عرضی
2-1-2-3- تعیین طبقه‌بندی عملکردی معابر

2-1-3- مشخصات سامانه حمل‌ونقل همگانی
2-1-3-1- مسیر، ایستگاه‌ها، تعداد ناوگان، برنامه و سرفاصله زمانی حرکت و کرایه در خطوط ریلی
2-1-3-2- مسیر، ایستگاه‌ها، تعداد ناوگان، برنامه و سرفاصله زمانی حرکت و کرایه در خطوط اتوبوسرانی
2-1-3-3- مسیر، ایستگاه‌ها، تعداد ناوگان، برنامه و سرفاصله زمانی حرکت و کرایه در خطوط مینی‌بوس‌رانی
2-1-3-4- مسیر، ایستگاه‌ها، تعداد ناوگان، برنامه و سرفاصله زمانی حرکت و کرایه در خطوط و شبکه تاکسیرانی و خودروهای کرایه‌ای
2-1-3-5- وضعیت توقفگاه‌ها و پایانه‌های سامانه حمل‌ونقل همگانی درون شهری

2-1-4- اطلاعات پارکینگ‌های حاشیه‌ای و غیرحاشیه‌ای همگانی و پارک‌سوارها

2-1-5- اطلاعات موقعیت، مشخصات و عملکرد پایانه‌های اصلی برون شهری

2-1-6- مشخصات کلی و نحوه عملکرد تجهیزات هوشمند حمل‌ونقل و زیرساخت‌های مربوطه

2-1-7- اطلاعات تسهیلات دوچرخه‌سواری

2-1-8- اطلاعات مسیرهای ویژه پیاده و پیاده‌راه‌ها

2-2- برداشت داده‌های تقاضای حمل‌ونقل در سال پایه

2-2-1- تعیین روش مدلسازی

2-2-2- تعیین روش انجام آمارگیری‌ها
2-2-2-1- تعیین زمان انجام آمارگیری‌ها
2-2-2-2- طراحی فرم‌های آمارگیری
2-2-2-3- تعیین روش توزیع و گردآوری فرم‌ها
2-2-2-4- تعیین کمینه اندازه نمونه و روش تعمیم آن به جامعه
2-2-2-5- تعیین روش کنترل صحت نتایج آمارگیری‌ها

2-2-3- آمارگیری مبدا – مقصد سفرهای خانوارهای ساکن شهر

2-2-4- آمارگیری مبدا – مقصد سفرهای مکان‌های خاص

2-2-5- آمارگیری مبدا – مقصد سفرها در دروازه‌ای جاده‌ای (بار و مسافر)

2-2-6- آمارگیری مبدا – مقصد سفرها در پایانه‌های برون شهری اصلی

2-2-7- آمارگیری شمارش حجم تردد خودروها و تعداد سرنشین آنها در معابر (در خط برش، کمان منفرد، دروازه‌ها و …)

2-2-8- آمارگیری زمان سفر در مسیرهای نمونه

2-2-9- آمارگیری از اظهار تمایل مسافران (Stated Preference) در انتخاب وسایل سفر مختلف و حساسیت به هزینه‌های عمومی سفر

2-3- تشکیل پایگاه داده‌های عرضه و تقاضا

2-3-1- تهیه ساختار پایگاه داده‌ها
2-3-2- پالایش و پردازش آماربرداری‌ها برای ورود به پایگاه داده‌ها
2-3-3- ورود داده‌ها و انجام عملیات کنترلی و اصلاحی لازم
2-3-4- بازبینی و انجام اصلاحات نهایی در پایگاه داده‌ها

2-4- تحلیل نتایج آماربرداری‌ها

2-4-1- تحلیل وضعیت سفرهای مبدا – مقصد خانوارهای ساکن
2-4-2- تحلیل وضعیت حجم تردد و تعداد سرنشین خودروها
2-4-3- تحلیل وضعیت سفرهای دروازه‌ای
2-4-4- تحلیل وضعیت سفرهای پایانه‌های برون شهری مسافری
2-4-5- تحلیل وضعیت زمان سفر در معابر

2-5- ساخت شبکه حمل و نقل شهر در نرم‌افزار

2-5-1- ورود اطلاعات عرضه و تقاضا
2-5-2- ساخت مدل‌های زمان سفر – حجم در معابر و تقاطع‌ها
2-5-3- تخصیص ترافیک به شبکه
2-5-4- اعتبارسنجی مدل تخصیص ترافیک و ماتریس سفرها

3- مدل‌سازی

3-1- ساخت مدل‌های برآورد متغیرهای موردنیاز

3-1-1- پیش‌بینی کاربری زمین
3-1-2- پیش‌بینی جمعیت
3-1-3- پیش‌بینی اشتغال
3-1-4- پیش‌بینی مالکیت خودرو
3-1-5- پیش‌بینی درآمد
3-1-6- پیش‌بینی سایر متغیرها

3-2- ساخت مدل‌های برآورد تقاضا

3-2-1- دسته‌بندی اهداف سفر اصلی برای ساخت مدل‌های برآورد تقاضا
3-2-2- تولید و جذب سفر
3-2-3- توزیع سفر
3-2-4- تفکیک سفر (انتخاب وسیله سفر)
3-2-5- تعیین ضرایب (ساخت مدل‌های انتخاب) زمان روز برای ساعات اوج صبح، اوج ظهر، اوج عصر، غیراوج و تمام روز
3-2-6- تخصیص ترافیک به شبکه

3-3- اعتبارسنجی مدل‌های ساخته شده

3-4- برآورد تقاضای سفر سال‌های افق در ساعات اوج صبح، ظهر و عصر، تمام روز و میانگین ساعت غیراوج

4- تحلیل شبکه پایه با تقاضای افق

4-1- تحلیل عملکرد و خدمت‌دهی شبکه معابر
4-2- تحلیل عملکرد حمل‌ونقل همگانی شهری (اتوبوس، مینی‌بوس، تاکسی)
4-3- تحلیل وضعیت پارکینگ‌های حاشیه‌ای و غیرحاشیه‌ای و پارک‌سوار
4-4- تحلیل وضعیت پایانه‌های اصلی و برون‌شهری
4-5- تحلیل اثرات زیست‌محیطی و مصرف سوخت خودروها
4-6- تحلیل وضعیت حمل‌ونقل غیرموتوری شهر
4-7- تحلیل وضعیت تصادفات در سطح نواحی ترافیکی
4-8- تحلیل وضعیت و نقش ITS در سفرها به همراه تحلیل وضعیت و نقش خدمات ICT در سفرها

5- راهبردها و راهکارها

5-1- تدوین روش ارزیابی راهبردها و راهکارها

5-2- تعیین اهداف کمی و کیفی مطالعات، شاخص‌های دستیابی به آنها و روش‌ها و شاخص‌های پایش اقدامات

5-3- تدوین راهبردهای مطالعه

5-3-1- تدوین راهبردهای توسعه خدمات حمل‌ونقل هوشمند
5-3-2- تدوین راهبردهای بهبود تردد کم‌توانان و توان‌یابان
5-3-3- تدوین راهبردهای بهبود ایمنی تردد و کاهش تصادفات
5-3-4- تدوین راهبردهای ارتقای فرهنگ آموزش در حمل و نقل
5-3-5- تدوین راهبردهای بهبود مسائل زیست‌محیطی مرتبط با حمل‌ونقل
5-3-6- تدوین راهبردهای پدافند غیرعامل
5-3-7- تدوین راهبردهای توسعه دولت الکترونیک (ICT)
5-3-8- تدوین راهبردهای توسعه حمل‌ونقل همگانی
5-3-9- تدوین راهبردهای توسعه حمل‌ونقل شخصی

5-4- پیشنهاد گزینه‌های حمل‌ونقل غیرموتوری

5-4-1- اصلاح و توسعه پیاده‌روی و پیاده‌راه‌ها
5-4-2- اصلاح و توسعه مسیرهای دوچرخه

5-5- پیشنهاد گزینه‌های حمل‌ونقل همگانی یکپارچه (مسیر، ناوگان، ایستگاه‌ها و پایانه‌ها)

5-5-1- خطوط انبوه‌بر ریلی
5-5-2- خطوط انبوه‌بر غیرریلی
5-5-3- شبکه اتوبوسرانی
5-5-4- شبکه شبه همگانی (تاکسیرانی/ون)
5-5-5- مکانیابی پایانه‌های درون‌شهری

5-6- پیشنهاد گزینه‌های شبکه معابر

5-6-1- اصلاح ساختار سلسله مراتب عملکردی شبکه معابر
5-6-2- مدیریت مقطع عرضی معابر موجود
5-6-3- تغییر جهت تردد در معابر
5-6-4- پیشنهاد نحوه کنترل تقاطع‌ها
5-6-5- پیشنهاد تقاطع‌های غیرهمسطح
5-6-6- اصلاح، توسعه، تعریض، کاهش عرض، انسداد و ایجاد معابر جدید
5-6-7- اصلاح، توسعه و ایجاد کنارگذرها و کمربندی‌ها

5-7- پیشنهاد گزینه‌های پارکینگ

5-5-1- مدیریت و مکانیابی پارکینگ‌های همگانی غیرحاشیه‌ای و پارک‌سوار
5-5-2- مدیریت و مکانیابی پارکینگ‌های حاشیه‌ای

5-8- مکانیابی پایانه‌های مسافری برون شهری

5-9- پیشنهاد گزینه‌های مدیریت تقاضای سفر

5-9-1- تغییر در توزیع و موقعیت کاربری‌ها
5-9-2- شناوری ساعات شروع و خاتمه کار
5-9-3- محدودیت تردد در محدوده‌های شهر (زوج یا فرد کردن پلاک، قیمت‌گذاری ورود به محدوده، محدوده کم انتشار آلاینده‌ها)
5-9-4- قیمت‌گذاری خدمات حمل‌ونقل (پارکینگ، حمل‌ونقل همگانی و شبه همگانی، شبکه معابر)
5-9-5- حذف یا جایگزینی سفرهای غیرضروری با خدمات الکترونیک (دولت الکترونیک، روش‌های مبتنی بر ICT)

5-10- ترکیب راهکارها و طراحی گزینه‌های پیشنهادی افق بلندمدت

5-10-1- گزینه عدم انجام کار (عرضه پایه + تقاضای افق)
5-10-2- گزینه کمینه کار (عرضه پایه + آخرین تغییرات مصوب و در دست اجرا در بخش عرضه + تقاضای افق)
5-10-3- گزینه سیاست‌گذاری (عرضه پایه + آخرین تغییرات مصوب و در دست اجرا در بخش عرضه + تقاضای افق براساس سهم پیشنهادی برای وسایل سفر)
5-10-4- گزینه طرح تفصیلی شهرسازی (اصلاح عرضه افق براساس اجرای کامل شبکه معابر طرح تفصیلی + تقاضای افق)
5-10-5- گزینه‌های اصلاحی (اصلاح عرضه برای افق + تقاضای افق)
5-10-6- گزینه آستانه بیشینه کار (حداکثر اقدامات برای وضعیت مطلوب بدون محدودیت بودجه: شبکه طرح تفصیلی، قیمت‌گذاری و …)
5-10-7- سایر گزینه‌های مدنظر

5-11- ارزیابی گزینه‌های پیشنهادی

5-9-1- ارزیابی زیست‌محیطی و رتبه‌بندی گزینه‌ها در این بخش
5-9-2- ارزیابی فنی و رتبه‌بندی گزینه‌ها در این بخش
5-9-3- ارزیابی اقتصادی و رتبه‌بندی گزینه‌ها در این بخش
5-6-4- مقایسه، اولویت‌بندی و انتخاب گزینه برتر

5-12- اولویت‌بندی اجرای راهکارهای گزینه برتر در افق کوتاه‌مدت، میان و بلندمدت

5-13- برآورد منابع مالی موردنیاز در بازه‌های زمانی مختلف برای اجرای راهکارها

5-14- پیشنهاد نهادهای مسئول مناسب در حوزه حمل‌ونقل شهرداری برای پیاده‌سازی نتایج مطالعات (براساس مقررات موجود)

6- جمع‌بندی

6-1- تدوین سند چشم‌انداز توسعه حمل‌ونقل شهر (براساس تمام راهبردها و راهکارها در افق‌های مختلف)
6-2- تدوین فهرست و برنامه زمانی مطالعات تفصیلی
6-3- آموزش نیروی کارشناسی کارفرما برای استفاده از مدل‌ها و نتایج مطالعات
6-4- تصویب مطالعات در مراجع ذیربط