شهر دوستدار کودک (Child Friendly Cities)
طرح شهر دوستدار کودک پاسخی جدید و جامع در زمینه تعامل محیط شهری و کودک است که حضور فعال و مشارکت کودک را اصل قرار می‌دهد. طرح‌های شهر دوستدار کودک که در تلاش برای مشارکت دادن بچه‌ها در شکل دادن به محیط اطرافشان است، در راستای نظریه‌های حقوق شهروندی برای کودکان شکل گرفتند که از سال 1990 پیگیری می‌شود.
پیشینه شهر دوستدار کودک
تحقیق در حوزه شهرهای دوستدار کودک، به ویژه در اروپا، از سال‌های 1980 میلادی به بعد مورد توجه قرار گرفت. عمده این تحقیقات در راستای تخصیص حقوق شهروندی به کودکان و رسیدگی به خواسته‌ها و نیازهای آنها بود. امروزه شهر دوستدار کودک مورد توجه برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران شهری قرار گرفته است.در سال 1989 میلادی، نمایندگان کشورهای جهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیمان حقوق کودک را تأیید و امضا کردند و متعهد شدند تا برای تصویب و اجرای آن در کشورهای خود تلاش نمایند. این عهدنامه که به نام معاهده حقوق کودکمعروف است، همه دولت‌ها و مردم جهان را به ساختن دنیایی بهتر برای کودکان تشویق می‌کند.
پس از تصویب معاهده حقوق کودک سازمان ملل متحد در 1989، بحث کودکان و فضای شهری به طور گسترده‌ای در مصوبات نشست‌های بین‌المللی شهرسازی دیده می‌شود. در 1992 مصوبه کنفرانس ملل متحد در باب محیط و توسعه تأکید می‌کند که مشارکت کودکان در امر برنامه‌ریزی برای شهر یکی از راهکارهای توسعه پایدار است. در طرح بین‌المللی شهرداران حامیان کودکان که از سوی یونیسف در سال 1992 آغاز شد، شهرداران و سران شهرداری‌ها را برای اولویت قرار دادن نیازهای کودکان و افزایش مشارکت آنان و سایر گروه‌ها در توسعه جامعه و تصمیم‌گیری تشویق کرده است.
کنفرانس Habitat II یا همان اجلاس شهر، حقوق کودکان و اسکان بشر که در 1996 در استانبول برگذار شد، در نظر گرفتن نیازهای کودکان را به هنگام طراحی ضروری دانست و تأکید کرد که استفاده از خلاقیت، بینش و تفکرات کودک در رابطه با محیط ضروری است. این همایش با اعلام نظر جسورانه‌ای، شادی و سلامت کودک را به عنوان شاخص نهایی در معرفی سکونتگاه سلامت انسان، جامعه دموکراتیک و میزان کارآمدی دولت‌ها معرفی کرد.
کنفرانس Habitat III در سال 2006 در ونکوور برگذار شد. در این همایش مشارکت کودکان در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با محیطشان ضروری و ارزشمند معرفی شد. علی‌رغم تأکید بر شرکت دادن کودکان در امر برنامه‌ریزی، برای شروع ضروری است کودک به عنوان یکی از کاربران شهر به رسمیت شناخته شود، این در نوع خود قدم مؤثری برای رسیدن به معرفی شهر دوستدار کودک است.
برای نخستین بار در سال 2007 میلادی شهر بندیگو در استرالیا از طرف یونیسف، عنوان شهر دوستدار کودک را به خود اختصاص داد.شهر اوز در استان فارس نیز برای نخستین بار در ایران، به عنوان شهر دوستدار کودک در سال 1389 انتخاب شد.
بررسی ادبیات موجود در حوزه شهرهای دوستدار کودک نشان می‌دهد که اهداف و شاخصه‌های مختلفی برای این‌گونه وجود دارد. ایجاد فرصت‌های مشارکت برابر برای کودکان به آنها یاد می‌داد که چگونه از حقوقشان آگاهی پیدا کنند و نسبت به آن حساسیت نشان دهند. در تحقیقاتی از این دست، مدارس همواره نقش تعیین کننده‌ای در ایجاد زمینه‌های مناسب مشارکتی کودکان دارند. از دیگر اهداف مهم در پروژه‌های شهر دوستدار کودک می‌توان به مواردی اشاره کرد: ایجاد علاقه درکودکان برای پیگیری حقوقشان، تمرین همکاری میان کودکان و بزرگسالان، فعالیت در راستای غلبه بر فقر و نابرابری، مشارکت دادن کودکان معلول، حمایت از خانواده، تشویق بزرگسالان در راستای حفظ و حمایت از حقوق کودکان، توسعه فضاهای تفریحی و …
ضرورت توجه به شهر دوستدار کودک
حداقل حضور کودکان در شهر، مسیر آنها از خانه تا مدرسه است. در شهرهای بزرگ، حرکت سواره صورت پذیرفته شده حرکت محسوب می‌شود. شهرها با ابعاد عظیم خود و واحدهای همسایگی که زیرساخت‌های مطلوب یا کافی را برای ساکنین فراهم نمی‌آورند، شهروندان خود را بیش از پیش به اتومبیل وابسته می‌کنند. طبعاً کودکان نیز به جای استفاده از شیوه‌های حمل‌ونقل فعال نظیر پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری، از اتومبیل استفاده خواهند کرد و در نتیجه برای حرکت در محیط شهری به والدین و سایر بزرگسالان وابسته خواهند بود.
هنگامی که طراحی شهری توان کودک و سطح ایمنی مورد نیاز او برای زندگی شهری را در نظر نگیرد، بسیاری تجربیات مؤثر در رشد از دست خواهد رفت. کشف قلمرو همسایگی در مسیر حرکت از خانه به مدرسه، یادگیری شیوه رفتار مسئولانه در فضای مشترکی نظیر خیابان، کسب شیوه زندگی سالم‌تر با فعالیت بدنی بیشتر و درنهایت برداشتن اولین قدم‌ها برای کسب استقلال از والدین، نمونه‌ای از تجربیات وابسته به کیفیت محیط شهری است.
در شهر دوستدار کودک، نحوه مدیریت و حکمرانی خوب مستلزم تخصیص فرصت به کودکان به تصمیم‌گیری است. اساساً شهر دوستدار کودک به دنبال ضمانت بر تمامی حقوق این شهروندان جوان به شرح زیر است:
- تأثیر تصمیمات در مورد شهرشان
- مشارکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی
- دسترسی به خدمات اساسی (مانند سلامتی، آموزش و سرپناه، نوشیدن آب سالم و سایر خدمات مرتبط)
- محافظت در برابر خشونت و جنایت
- با امنیت در خیابان قدم زدن
- ملاقات با دوستان و بازی کردن
- زندگی در محیط مناسب و خلوت
- به رسمیت شناختن کودکان به عنوان یک شهروند مساوی، با داشتن دسترسی به همه خدمات بدون توجه به نژاد، مذهب و ناتوانی‌ها
کودکان به شهری نیاز دارند که در آن آرامش باشد و به ورزش، بازی، تفریح و آموزش بپردازند. شهری که از آلودگی‌های تنفسی و صوتی و بصری پاک باشد و صدای بچه‌ها بلندتر از صدای وسایل نقلیه و فعالیت‌های شهری باشد. کودکان در خانه، مدرسه و فضای عمومی رشد کرده و پرورش می‌یابند. فضای عمومی شهر باید پاسخگوی نیاز کودکان باشد؛ فضایی برای گذران اوقات فراغت مانند زمین‌های بازی، فضایی برای فعالیت پرورشی و فرهنگی مانند کتابخانه مخصوص کودکان و فرهنگسراهای ویژه آنان و فضایی برای دسترسی به محیط طبیعی مانند فضای سبز شهری و خارج شهری.
کودكان نخستین بار با تجربه عرصه محله و فضای باز شهر به تعاملات اجتماعی با دنیای پیرامون می‌پردازند. این تعاملات در روند بلوغ اجتماعی و افزایش سطح آگاهی آنان نقش مهمی دارد. فضاهای شهری، در پذیرش نقش‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، شیوه زندگی، تعامل عقاید و نهادینه كردن الگوهای رفتاری كودكان از طریق ارتباط مؤثر میان آموخته های پیشین با تجارب فعلی در آنها نقش بسزایی دارد و در نهایت منجر به احساس تعلق به محیط، بلوغ فردی و اجتماعی و شناخت از خود می‌گردد.
کودکان نیاز به فضاهای گوناگونی برای بازی و آموزش، ورزش و فعالیت‌های عملی دارند. جیکوبز معتقد بود که چنین جاهایی بهتر است در نزدیکی خانه‌هایشان باشد تا بتوانند همزمان به استراحت، تجدید نیرو و بازی بپردازند. آنها با استفاده از تخیلات و اشیای موجود در محیط‌هایی که خیلی ساده هستند و جایی برای کشف شدن ندارند محیط و فضای پیچیده خود را ایجاد می‌کنند. از این رو فضاهای باز بیرون از خانه نقش بسیار زیادی در رشد و شکوفایی کودکان دارند. یکی از بهترین روش‌ها برای دستیابی به محیط‌های ساخته شده دوستدار کودک، این است که کودکان در ساخت و برنامه‌ریزی شهر مشارکت داده شوند.
تعریف شهر دوستدار کودک
شهر دوستدار کودک شهری است که در آن خواسته‌های کودک در اولویت قرار گرفته و شرایط اجتماعی، فرهنگی و معماری شهر همسو با نیاز آنهاست و حقوق کودکان در سیاست‌ها، قوانین، برنامه‌ها و بودجه‌ها منعکس می‌شود. رویکرد شهر دوستدار کودک شهر را به سمتی سوق می‌دهد که در آن کودکان نقش مؤثری در مورد شهر خود داشته و نظرات آنها در تصمیمات شهری ابراز شود و خانواده‌ها و اجتماع نیز موظفند کودکان را در مسائل مهم و تصمیم‌گیری‌ها دخیل کنند. درواقع شهر دوستدار کودک، مکانی است که کودکان در آن احساس امنیت و آرامش می‌کنند و قادرند به کاوش و یادگیری در مورد فضاهای پیرامون خود بپردازند.
یک شهر دوستدار کودک، یک شهر دوستدار مردم نیز می‌باشد.
مفهوم شهر دوستدار کودک به طور کل به این معنی است که دولت‌مردان چگونه این شهرها را براساس علایق کودکان اداره می‌کنند و نیز به شهرهای گفته می‌شود که در آن، حقوق اساسی کودکان مثل سلامت، حمل‌ونقل، حمایت، آموزش و فرهنگ رعایت می‌شود. براین اساس کودکان به عنوان شهروندانی تعریف شده‌اند که حقوقی دارند و حق دارند نظراتشان را ابراز کنند.
یک شهر دوستدار کودک تنها یک شهر خوب برای کودکان نیست، بلکه شهری است که به وسیله کودکان ساخته می‌شود.
شهرهای دوستدار کودک به فرزندان حق ابراز نظر، مشارکت در جامعه، دستیابی به خدمات پایه، ایمن ماندن از اشکال مختلف خشونت، آسایش و امنیت در پیاده‌روی و بازی، حق برخورداری از عرصه‌های سبز، زندگی در محیطی سالم در شرایط بهداشتی و درمانی مساوی اعطا می‌کنند. در واقع نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخشی جدایی ناپذیر از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در شهر است.
مطابق تعریف یونیسف (2018) فضاهای شهری دوستدار کودک با فراهم آوردن ایمنی و امنیت کودکان و نوجوانان همراه با فعالیت‌های نظارتی از طریق افزایش آگاهی از ریسک‌های موجود در فضاهای شهری به کودکان و ایجاد انگیزه در جامعه و والدین برای خلق یک محیط حمایتی، از آنها حمایت و حفاظت می‌کند. همچنین فضاهای دوستدارکودک را می‌توان به عنوان فضایی طراحی شده به شیوه مشارکتی تعریف کرد؛ که در آن محیطی امن، ایمن و شادی‌آور برای بازی، آموزش و سلامت جسمی و روحی کودک فراهم شده است. این فضاها در سه مقیاس عملکردی محله، منطقه شهری و شهر مطرح می‌شوند.
– فراهم آوردن شرایط براى کودکان به منظور توسعه یک گرایش به محافظت مکانى که کودکان دوستش دارند و بدان احترام می‌گذارند؛
– ارتقا تبادل معنادار بین محیط و کودك از طریق قابلیت فعال بودن در مکان؛
– ایجاد فرصت یادگیرى از محیط و توسعه صلاحیت محیط از طریق فراهم آوردن تجربه‌هاى مستقیم در مکان؛
– اجازه دادن به کودکان براى ساخت، کنترل و حفاظت قلمرو از صدمات؛
– مهیا کردن محیط براى ایجاد تجربیات شخصى و رازهاى طبیعى کودکانه؛
– اجازه دادن به کودکان براى بیان آزادانه خویش در محیط.
ویژگی‌های شهر دوستدار کودک
شهرهای دوستدار کودک به دنبال ایجاد مشارکت کودکان به منظور شکل دادن به محیط اطرافشان می‌باشند؛ مشارکت عملی که باعث ایجاد علاقه و تعلق‌پذیری کودک نسبت به شهر می‌شود. بر این اساس می‌توان ویژگی‌های شهرهای دوستدار کودک را این‌گونه بیان کرد:
1- آسایش، ایمنی و امنیت
کودکان در فضاهای شهری با افراد مختلف اعم از هم‌سنی‌ها و افراد مختلفی که از نظر سطح فرهنگی و اجتماعی گوناگونند، تماس می‌گیرند. چنین فضاهایی به عنوان زبان گویای شهر محسوب شده و مهمترین عامل ارتباط شهر با تمام اقشار است. بنابراین امنیت فضاهای شهری به منظور رفت و آمد کودکان بسی قابل توجه است. بخش مهمی از احساس امنیت که در دوران کودکی شکل گرفته و بر شخصیت بزرگسالی تأثیرگذار است، در فضا و محیط اطراف ایجاد شده و یا از آن تأثیر می‌پذیرد. در عین حال، احساس هرگونه فشار روانی، روحی و یا جسمی می‌توان به احساس ناامنی منجر شود.
2- پیوند با طبیعت
یک شهر خوب به طبیعت و عناصر آن احترام گذاشته و از آنها استفاده می‌کند. کودکان باید با تمام پدیده‌های طبیعت مانند آب، گیاه و درخت، حیوانات و پرندگان و حتی حشرات در ارتباط باشند تا از این طریق بیاموزند و به طبیعت عشق بورزند. به عنوان مثال همه کودکان از حضور آب لذت می‌برند به ویژه هنگامی که اجازه داشته باشند که به آب دست بزنند یا در آن بازی کنند.
علاوه بر این پوشش گیاهی نیز یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار در طراحی است. گیاهان کیفیت هوا را بالا می‌برند، به صورت ترکیبی با آلاچیق‌ها یا به تنهایی در برابر باد و باران نقش محافظتی دارند و موجب کاهش آلودگی صوتی می‌شوند. نقش آموزشی گیاهان را نیز نمی توان نادیده گرفت. یک کودک با مشاهده یک درخت خزان‌پذیر، اولین اطلاعاتش را در زمینه چرخه زندگی و فصول به دست می‌آورد.
3- پیوند با تاریخ، فرهنگ و هویت جمعی
در حال حاضر در شهرهای ایران هیچ فضای شهری به احیای آداب و رسوم و سنن جامعه اختصاص ندارد. محیط‌های بیرونی علاوه بر ایجاد تجربه‌ای خوشایند برای کودکان می‌توانند حامل معنا نیز بوده و آنها را با آداب، رسوم، فرهنگ، مذهب یا به عبارتی هویت جمعی خویش آشنا نمایند. رویدادهایی همچون شعرخوانی‌ها، پانتومیم‌ها، خیمه‌شب‌بازی‌ها و بازی‌های توام با موسیقی در شهر این امکان را برای کودکان فراهم می‌کند تا در یک تجربه مشترک با خانواده‌هایشان و افراد غریبه، خوشی را تجربه کنند و همزمان با فرهنگ خود آشنا شوند.
4- جذابیت و تازگی
تصاویر محیط، نتیجه فرآیندی دوسویه بین شخص و محیط می‌باشد. بدین ترتیب که محیط تمایزاتی را به شخص عرضه می‌دارد و موجب شکل‌گیری رابطه‌ای در ذهن اون، بین او و تجاربش می‌گردد، از طرف دیگر با انتخاب و سازماندهی به آنچه که دیده است، معنی و مفهوم می‌بخشد. استفاده از رنگ‌ها و بافت‌های مختلف در کفسازی برای کودکان بسیار جذاب است و می‌تواند نقش‌های عملکردی همچون مرزبندی محوطه‌ها، نشان دادن تغییر جهت، تمیز مکان‌های استراحت و … را ایفا کند. علاوه بر این تغییر بافت برای کودکان نابینا نیز قابل تشخیص است. جذابیت و سرزندگی خیابان‌ها یکی از مهمترین ابعاد جذابیت یک شهر برای شهروندان بالاخص کودکان است.
5- خوانایی
یکی از موارد بسیار با اهمیت در فضای شهری اجتناب از حس گم گشتگی و در نتیجه ناامنی برای همه شهروندان است. منظور ما از خوانایی این است که بتوان به آسانی اجزای شهر را شناخت و بتوان آنها را در ذهن و در قالبی به هم پیوسته، به یکدیگر ارتباط داد. باتوجه به عدم توانایی کودکان در خواندن تابلوهای اطلاع‌رسانی موجود، طراحان منظر شهری بایستی به دنبال راه‌های دیگری برای ایجاد خوانایی در سطح شهر باشند. استفاده از علائم گرافیکی و بصری ساده و آشنا برای کودک، یکی از نکاتی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
6- دسترسی به امکانات
بسیاری از امکانات در فضای شهری تنها براساس مقیاس بزرگسالان ساخته شده است. حتی در پارک‌ها که یکی از مهمترین فضاها برای حضور کودکان به شمار می‌روند، نیمکت‌ها، آبخوری‌ها و سایر وسایل، اندازه‌هایی بی توجه به ابعاد کودک را دارا می‌باشند. این مسئله باعث می‌شود تا کودک علاوه بر ناتوانی در استفاده از امکانات، احساس کند که شهر و فضاهایش به اون تعلق نداشته و آرزوی گذار هرچه سریع‌تر از این مقطع شورانگیز را نماید.
7- وجود موسسات و فضاهای مربوط به کودک
نکته حائز اهمیت دیگر، وجود موسسات مرتبط با کودک در شهر است. به عنوان نمونه خانه اسباب بازی مرکز مهمی است که معمولا در یک شهر دوستدار کودک باید وجود داشته باش. جایی است که در آن، بچه‌هایی که در خانه‌های کوچک فضای کافی برای بازی ندارند، می‌توانند بیایند و به صورت رایگان از امکانات این فضا برای بازی و تفریح استفاده کنند. فضای دیگری که در شهرهای ایران کمتر دیده می‌شود، پارک موضوعی است که باید جنبه آموزشی داشته باشد.
8- توجه به کودکان معلول
اگرچه درصد کمی از کودکان از کم‌توانی رنج می‌برند اما توجه به نیازهای آنان در مسائل طراحی شهری از ضروریات به شمار می‌رود.در همین راستا طراحی معابر باید بگونه‌ای باشد که مانعی بر سر راه کودکان وجود نداشته باشد. ایجاد فضاهایی که هم برای کودکان عادی و هم برای کودکان معلول قابل استفاده باشد، موجب ارتباط بین کودکان و سرزندگی آنها می‌شود و احتمال منزوی شدن کودکان کمتوان را در فضاهای عمومی به حداقل می‌رساند. در نظر گرفتن رمپ‌هایی با شیب بسیار ملایم در همه فضاها حتی زمین‌های بازی و تعبیه نرده در مکان‌های مختلف، از بهترین و ساده‌ترین راه‌حل‌های ممکن است.
| محقق | ویژگی‌ها |
|---|---|
| جیکوبز | آزادی، ارضای کنجکاوی، امنیت، تحرک و پویایی |
| مامفورد | فضای باز، فضای سبز، فضاهای فرهنگی |
| چاولا | آزادی، فضای سبز، امنیت، پویایی، انسجام، مکان گردهمایی، عدم ضعف سیاسی، نبود محیط خشونت زا، نبود جرم، عدم انزوای اجتماعی، نبود ترافیک، عدم کسالت |
| لنارد | اعتماد، انصاف، عدالت، ارتباط، فرصت مشاهده مردم، محیط شهری شفاف و سالم و قابل درک، معابری دور از مخاطرات رفت و آمو سواره، وقایع و جشن‌ها |
| سترث‌ویت و همکاران | وقوع فعالیت، امنیت، فضای آموزشی، فضای بازی، بهداشت محیط، ارتباط با طبیعت، نبود محیط خشونت‌زا |
| هارگریو و همکاران | خیابان‌های تمیز و ایمن، دسترسی به فضای سبز، هوای پاک، امکان تحرک داشتن، امکان برقراری تعامل با دوستان، انجام کارهایی که دوست دارند |
| E.S.R.C. | امنیت، مکان‌های مرتبط باهم، حرکت پیاده |
| استنهام و آیتکن | مشارکت، حق اظهارنظر، بهره‌مندی از آب سالم، فاضلاب و خدمات اجتماعی، ایمنی و امنیت، برخورداری از فضای سبز، امکان بازی با دوستان |
| مالون | مشاهده و یادگیری هنجارهای جامعه، اکتشاف و یادگیری در طبیعت، ارتباط و معاشرت با بزرگسالان |
| طرح تحقیقاتی در آفریقای جنوبی | فضاهای بازی کافی، امن و ایمن با تجهیزات ایمن، حمل‌ونقل عمومی با هزینه پایین و در نظر گرفتن تسهیلاتی برای کودکان، مدیریت مناسب سیستم جمع‌آوری و دفع زباله، حل مشکل استفاده از مشروبات الکلی |
| جانسون و همکاران | دسترسی به فضای سبز، امکان بازی و یادگیری رایگان، فراهم آوردن محیط سالم برای رشد جسمی و روانشناختی |
| کریشناموردی | امکان بازی در فضاهای مختلف از جمله پیاده‌رو، انعطاف‌پذیری فضاها، وجود عناصر طبیعی، سرگرم‌کننده و یاددهنده، امکان تحرک کودک، فضاها و مسیرهای ایمن، امکان مشارکت کودک |
| شیعه | وقوع فعالیت، مقیاس متناسب، سرزندگی، جذابیت، خیابان و میادین طراحی شده، فضای باز، فضای سبز، سرگرمی‌های خیابانی، جشنواره‌ها، بازار، مکان پناه گرفتن |
| تهرانی مقدم | سرزندگی، امنیت، زیباسازی، امکانات اجتماعی، امکانات فراغت، احساس تعلق، محوطه‌سازی، تفکیک سواره و پیاده، مبلمان شهری مناسب، نبود محیط خشونت‌زا، نبود محیط ترس آور در شب، نبود فضاهای پنهان |
| سعیدی | ایمنی، امنیت، دسترسی، زیبایی، سازگاری، قابلیت بازی، آموزش دهندگی، مشارکت‌پذیری، در اختیار داشتن امکانات مالی |
| آزموده | سلامت کودک، وجود فضای بازی کودک، در نظر داشتن کودک معلول، پیوند کودک با فرهنگ و هویت جمعی، برخورداری از فضای سبز |
| صابری و همکاران | کیفیت کالبدی و فضایی محیط، تحریک کنندگی عناصر طبیعی محیط، مشارکت کودکان، آسایش و امنیت و خیال‌پردازی |
| دفتر برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری | ایمنی و امنیت، همه شمولی، پاسخگویی، خلاقانه و رمزآمیزی، نظارت‌پذیری، آسایش و آرامش، در دسترس بودن، تنوع و انسجام، طبیعت‌محوری، انعطاف‌پذیری |
درنتیجه به صورت کلی و خلاصه می‌توان ویژگی‌های شهر دوستدار کودکان را به صورت زیر بیان کرد:
- تأثیرگذاری کودک در تصمیمات مربوط به شهر
- تأثیر تصمیم‌گیری در مورد شهر و اظهارنظر خود درباره آن
- بیان عقاید در مورد آنچه از شهر می‌خواهد
- قابلیت کاوش و یادگیری از فضاهای پیرامون برای کودک
- شرکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی شامل رویدادهای فرهنگی و اجتماعی
- دریافت خدمات اساسی مانند مراقبت‌های بهداشتی و آموزش و پروش و خدمات اجتماعی
- کودک در این شهر آب سالم می‌آشامد و به فاضلاب مناسب دسترسی دارد
- با ایمنی در خیابان‌ها و با استقلال خودش راه می‌رود
- از فضای سبز دارای گیاهان لذت می‌برد
- زندگی در محیط سالم و عاری از آلودگی
- ملاقات با دوستان و بازی با آنها
- احساس تعلق و اتصال به اجتماع
- حقوق کودکان معلول، کمتوان و ناتوان در نظر گرفته شده است
- برخورداری از امنیت و در امان بودن از خشونت
- برخوردار از فرصت‌های برابر در زندگی فارغ از ریشه‌های قومیتی، مذهبی، درآمد و غیره
- تجربه تحصیلات و خدمات آموزشی باکیفیت و مشارکتی
- پیوند با تاریخ، فرهنگ و هویت جمعی
- وجود مؤسسات و فضاهای مربوط به کودک
مطالعه‌ای که کمیسیون کودکان و نوجوانان ولز بر روی درک کودکان از سلامت انجام داده است، سه موضوع اصلی سلامت کودکات و برخی از شیوه‌های اثرگذاری محیط ساخته شده بر این موضوعات را تأیید می‌کند.
|
سلامت کودکان (موضوعات کلیدی) |
جوامع دوستدار کودک (ابعاد کلیدی) |
شاخص‌ها (مولفه‌های ابعاد کلیدی) |
|
فعالیت داشتن فعالیت با داشتن توان انجام مستقل کار منجر به کنترل و توانایی سالم بودن و انجام مستقل کار در زندگی روزمره می‌شود. |
1- فراهم کردن دسترسی مستقل کودکان به طیف متنوعی از خدمات و فعالیت‌های اجتماعی مناسب کودکان در تمامی سنین، توانایی‌ها و پیشینه فرهنگی. 2- ایجاد ظرفیتی برای کودکان جهت سالم بودن و دستیابی به مهارت از طریق مشارکت |
1-الف- در دسترس بودن طیف متنوعی از خدمات و فعالیت‌های دوستدار کودک 1-ب- دسترسی مستقل به طیف متنوعی از خدمات و فعالیت‌های دوستدار کودک 2-الف- توانایی مشارکت در فرآیندهای مشارکتی جامعه |
|
اقدامات پیشنهادی |
منابع اطلاعاتی موثق |
|
|
– محاسبه فاصله تا مقصد از مدرسه و خانه – محاسبه میانگین زمان تا مقصد از مدرسه و خانه – تعداد و روش‌های که کودکان می‌توانند هریک از امکانات و خدمات دسترسی داشته باشند (مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا حمل و نقل عمومی) |
– طرح‌ها و نقشه‌های اصلی – مسیرهای اتوبوس – مسیرهای دوچرخه‌سواری – گزارشات کودکان و نوجوانان |
|
|
سلامت کودکان (موضوعات کلیدی) |
جوامع دوستدار کودک (ابعاد کلیدی) |
شاخص‌ها (مولفه‌های ابعاد کلیدی) |
|
ایمنی و امنیت داشتن احساس ایمنی و امنیت برای مشارکت کامل در زندگی و انجام چیزهایی که هرکس باید انجام دهد. |
3- امن‌تر کردن اماکن عمومی جامعه برای کودکان. 4- افزایش توانایی کودکان در احساس امنیت و ارتباط با جامعه خود |
3-الف- حمایت‌های بدنی برای ایمنی کودکان 3-ب- راهکارهایی برای حفظ کودکان از خطرات بدنی 4-الف- وجود ویژگی‌هایی که احساس هویت اجتماعی را برانگیزد |
|
اقدامات پیشنهادی |
منابع اطلاعاتی موثق |
|
|
– راهکارهای جامعه برای تضمین ایمنی کودکان و نوجوانان – تعداد و نوع کارکردها – قابلیت نظارت منفعل بزرگسالان در اماکن عمومی – نصب حصار، میزان سایه – تهیه طرح برای ایمنی کودک در جامعه |
– مدیریت محیط (پیشگیری جرم از طریق طراحی محیط) – رهنمون‌های طراحی خیابان – آمار جرم و جنایت – مشورت با کودکان و نوجوانان |
|
|
سلامت کودکان (موضوعات کلیدی) |
جوامع دوستدار کودک (ابعاد کلیدی) |
شاخص‌ها (مولفه‌های ابعاد کلیدی) |
|
احساس مثبت از خود داشتن احساس مثبت از خود، احساس اینکه شما فرد خوبی هستید و توسط افراد اطراف خود شناخته شده هستید. |
5- ایجاد فضاهایی که در آنها کودکان می‌توانند شادی، نشاط و موفقیت را تجربه کنند. 6- افزایش موقعیت‌هایی برای کودکان برای دسترسی به فضای باز و سبز |
5-الف- وجود امکاناتی که احساس خوشحالی و حمایت می‌دهند 5-ب- در دسترس بودن فضاهای بازی خلاق و فعال 6-الف- در دسترس بودن فضاهای سبز و مناطق طبیعی 6-ب- دسترسی به طیف وسیعی از فضاهای باز سبز و مناطق طبیعی |
|
اقدامات پیشنهادی |
منابع اطلاعاتی موثق |
|
|
– دسترسی به پیاده‌رو و دوچرخه‌سواری – نزدیک بودن به راه‌ها، خانه‌ها و توسعه شهری – دسترسی به حمل و نقل عمومی |
– بازسازی و راهکارهای فضای باز و طرح مدیریت – اطلاعات حمل و نقل – طرح و نقشه |
|
اساسنامه شهر دوستدار کودک
در سپتامبر سال 2000 میلادی، دبیرخانه جهانی شهرهای دوستدار کودک ایجاد شد تا این حمایت را انجام دهد و نیز مرجعی برای این کار باشد. سازمان CFC اصول کلی را درباره حمایت از ردش شهرهای مطلوب کودکان و رشد همکاری‌های دیگر آماده کرد. چنان‌که اساسنامه CFC در 2000 به این شرح است:
- تحقیقات میدانی و نوآوری توسط دولت محلی در جهت احقاق حقوق کودکان
- گسترش یک شبکه براساس اطلاعات کودکان در جهت ایجاد شهر ایده‌آل برای آنها
- حمایت از گسترش نشریات و ترویج و توسعه شهرهای دوستدار کودک در مراکز محلی و جهانی براساس معیارها و اساسنامه سازمان ملل متحد جهت توسعه شهرهای دوستدار کودکان جهان
تجربیات شهر دوستدار کودک
تجربیات جهانی به عنوان نمونه موردی نشان می‌دهد تلاش بر این است تا با طراحی متناسب و آموزش رفتارهای صحیح کودک و در نتیجه سهولت مواجه با شهر آنها را آماده کنند.
محله‌های PS 23 Sound و PS 244 Sound
این دو محله به سال 1950 میلادی توسط گروه معماری و شهرسازی J.S و همکاران طراحی شده است. فضاها و مبلمان شهری مستقر در این دو محله که در منطقه بروکلین شهر نیویورک واقع شده است، بر مبنا آموزش پدیده‌های صوت و تجربه ترکیب اصوات به منظور خلق یک موسیقی در محیط، همراه با تأمین امنیت لازم برای استفاده‌کنندگان این فضاها، شکل یافته است. هدف از این طراحی دستیابی به فضاها و مبلمان شهری مطمئن و کارا درخصوص آموزش محیطی برای کودکان به منظور فراگیری و کسب تجربه‌های مختلف در ارتباط با ابعاد متفاوت علم فیزیک صوت بوده است.
ساده‌گرایی در ساختمان‌های این دو محله بسیار مشهود است. ساختمان‌های مسکونی به صورت آپارتمان‌های دو، سه و یا چهار طبقه است و در بعضی از مناطق به خصوص در مرکز محله می‌توان ساختمان‌های یک طبقه را نیز مشاهده کرد. فضای خانه‌های مسکونی در این محله‌ها بسیار کوچک و فاقد حیاط می‌باشد، بنابراین در این دو محله فضاهای شهری تفریحی و آموزشی واحد عملکرد حیاط خانه نیز می باشد.
لازم به ذکر است در این محله، فضاها و مبلمان شهری گوناگونی، برای گروه‌های سنی متفاوت کودکان در نظر گرفته شده، چرا که طبق نظریه رشد کودک، کودکان در سنین متفاوت قابلیت‌های کالبدی و ذهنی متفاوتی را دارند و هرچه سن آنها بیشتر می‌شود توانایی‌های کالبدی و رشد ذهنی آنها افزایش پیدا می‌کند.
همچنین تمایل کودکان به بازی‌های انفرادی و دسته‌جمعی در سنین متفاوت نیز فرق می‌کند، بنابراین فضاها و مبلمان شهری در این محله به گونه‌ای طراحی شده که قابلیت انعطاف پذیری برای سنین و تعداد مختلفی از کودکان را داشته باشد به صورتی که کودکان بتوانند از این وسایل هم به صورت انفرادی و هم به صورت دسته‌جمعی استفاده نمایند. اهداف بکار رفته در این دو محله عبارتند از:
- توجه به ویژگی‌های هویتی افراد محله به خصوص کودکان
- بررسی فضاهای شهری آموزشی، تاریخچه و تجربیات جهانی در این زمینه
- تعیین مکان‌های مناسب جهت طراحی فضاهای آموزشی برای کودکان
- تأمین نیازهای اولیه کودکان در استفاده از این فضاها
- انعطاف‌پذیر کردن فضاهای آموزشی و مبلمان آنها در محله جهت استفاده برای گروه‌های سنی مختلف
نیوزلند (زلاندنو): من آوکلند هستم
در سال 2013 ، شهر دوستدار کودک آوکلند راهبردی را برای کودکان و نوجوانان بکارگرفت که کاملا در تعامل و همکاری با نوجوانان تدوین شده بود. من اوکلند هستم – برنامه اقدام راهبردی کودکان و نوجوانان توسط شورای آوکلند و پنل مشاوره نوجوانان متشکل از 21 نماینده کودک از هر ناحیه شهر، تدوین شده است. این راهبرد بر اساس فرآیند مشاوره‌ای با 6000 کودک و نوجوان و با تمرکز بر موارد ذیل ایجاد شده است:
- مدارس هدف و شبکه‌های شورای موجود و روابط
- کودکانی که به حاشیه رانده شده‌اند و
- رانگتاها (نوجوانان مائوری)
کودکان در جوامع خود و یا مکان‌هایی که در آن وقت گذرانده و احساس راحتی و امنیت می‌کنند، بررسی شده‌اند. هدف پروژه استفاده از زبان به عنوان یا رابط در قالب واژه‌های عامیانه، واژه‌های فراگیر و یا زبان مائوری بوده است. تمامی ارتباطات انجام شده با کودکان و نوجوانان از سه سوال یکسان استفاده کرده‌اند:
- مهم بودن من به چه معناست؟
- کارهایی که کمک می‌کنند من بهترین خودم باشم کدامند؟
- بهترین نکته درباره آوکلند کدام است؟
این مشاوره‌ها در یا راهبرد شامل هفت هدف ترکیب شده است که به موضوعاتی شامل مشارکت، حس تعلق داشتن، سلامت و رفاه، تحصیل و توسعه مهارت‌ها، ارتباط و حرکت، بازی و تفریح و توانمندسازی کودکان و نوجوانان مائوری می‌پردازند. یا گزارش پیشرفت در سال 2017 نشان داد که بیش از 200 فعالیت مربوط به زمینه‌های هدف اجرا شده است، اگرچه به اقدامات بیشتری در این زمینه‌ها در رابطه با فراگیر نمودن موضوع نیاز بود.
در پیوست دو پاورپوینت در زمینه شهر دوستدار کودک که یکی با فرمت PDF و دیگری با فرمت PPTX هست همراه با سه کتابچه طراحی و برنامه‌ریزی شهر دوستدار کودک تهیه شده توسط یونیسف و یک دستورالعمل شهرهای دوستدار کودک تهیه شده توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور برای دانلود قرار داده شده است.
