قانون نوسازی و عمران شهری

قانون نوسازی و عمران شهری با اصلاحات و الحاقات بعدی مصوب 1347/09/07 مجلس شورای ملی
تعداد ماده: 36
سال تصویب: 1347

قانون نوسازی و عمران شهری :

ماده 1- در اجرای اصل یازدهم منشور انقلاب شاه و ملت نوسازی و عمران و اصلاحات اساسی و تأمین نیازمندی‌های شهری و احداث و اصلاح و ‌توسعه معابر و ایجاد پارک‌ها و پارکینگ‌ها (‌توقفگاه‌ها) و میدان‌ها و حفظ و نگهداری پارک‌ها و باغ‌های عمومی موجود و تأمین سایر تأسیسات مورد نیاز‌ عمومی و نوسازی محلات و مراقبت در رشد متناسب و موزون شهرها از وظائف اساسی شهرداری‌ها است و شهرداری‌ها در اجرای وظائف مذکور مکلف ‌به تهیه برنامه‌‌های اساسی و نقشه‌‌های جامع هستند.

ماده 2- در شهر تهران از تاریخ اول فروردین ماه 1348 و در سایر شهرها از تاریخی که وزارت کشور تعیین و اعلام کند بر کلیه اراضی و ساختمان‌ها ‌و مستحدثات واقع در محدوده قانونی شهر عوارض خاص سالانه به مأخذ دو و نیم درصد (2/5%) بهای آنها که طبق مقررات این قانون تعیین خواهد شد برقرار‌ می‌شود. شهرداری‌ها مکلفند بر اساس مقررات این قانون عوارض مذکور را وصول کرده و منحصراً به مصرف نوسازی و عمران شهری برسانند. مصرف‌ وجوه حاصل از اجرای این قانون در غیر موارد مصرح در این قانون در حکم تصرف غیرقانونی در اموال دولت خواهد بود.

تبصره 1- ترتیب ممیزی و تشخیص و طرز وصول عوارض مذکور و ترتیب تعیین نسبتی از قیمت ملک که در هر شهر با توجه به مقتضیات و‌ شرائط خاص اقتصادی مأخذ دریافت عوارض قرار می‌گیرد به موجب آئین‌نامه‌‌ای که از طرف وزارت کشور تنظیم و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد ‌تعیین و اجرا خواهد شد.

تبصره 2- در شهر تهران عوارض املاک مؤدیانی که مجموع عوارض هر یک از آنان در سال تا مبلغ یک‌هزار و پانصد ریال باشد بخشوده می‌شود‌ و در سایر شهرها انجمن‌های شهر می‌توانند با تأیید وزارت کشور تمام یا قسمتی از عوارض املاک کلیه مؤدیانی را که مجموع عوارض هر یک از آنان ‌طبق مقررات این قانون در سال تا مبلغ یک‌هزار و پانصد ریال باشد با توجه به مقتضیات خاص اقتصادی شهر با انتشار آگهی مشمول بخشودگی قرار ‌دهند.

تبصره 3- در شهر تهران از اول فروردین ماه 1348 و در سایر شهرها از تاریخی که وزارت کشور اجرای مقررات این ماده را اعلام می‌کند عوارض ‌سطح شهر و سایر عوارض دریافتی از اراضی و ساختمان‌های شهری ملغی می‌شود.

تبصره 4- علاوه بر عوارض مذکور در ماده 2 حق مرغوبیت و هر نوع درآمد دیگری که در اثر اجرای این قانون تحصیل شود منحصراً به مصرف ‌نوسازی و عمران شهری خواهد رسید.

تبصره 5- برای تأمین هزینه‌‌های اداری و وصول عوارض موضوع این ماده و تجهیز کادر فنی و اداری جهت اجرای این قانون شهرداری‌ها می‌توانند‌ حداکثر تا میزان ده درصد درآمد وصولی موضوع این قانون را طبق بودجه‌ای که به تصویب انجمن شهر و تأیید وزارت کشور خواهد رسید به مصرف‌ برسانند و مصرف بیش از این میزان از درآمد حاصل از اجرای این قانون به هیچ وجه مجاز نیست.

تبصره 6- شهرداری‌ها می‌توانند در عملیات نوسازی از محل درآمد ماده 2 این قانون رقمی به ساختمان دبستان اختصاص دهند.

ماده 3- در مورد عوارض سطح شهر و اراضی و ساختمان‌هائی که در اجرای این قانون در هر یک از شهرها ملغی می‌گردد بقایای مطالبات شهرداری غیر‌قابل توافق و بخشودگی است و در صورت بروز اختلاف در اصل عوارض طبق ماده 77 قانون شهرداری‌ها عمل خواهد شد. ولی هرگاه مؤدیان عوارض ‌مذکور ظرف یک سال از تاریخ اجرای این قانون به شهرداری مراجعه و نسبت به پرداخت اصل بدهی خود در هر مرحله که باشد نقداً اقدام کنند و یا قرار ‌تقسیط حداکثر سه‌ ساله با منظور نمودن سود صدی شش از تاریخ تقسیط با شهرداری بگذارند از پرداخت زیان دیرکرد و جرائم متعلقه معاف خواهند ‌بود.

تبصره 1- در مورد مؤدیانی که بقایای بدهی آنان بابت عوارض سطح شهر و اراضی و ساختمان‌ها و مستحدثات بیش از پانزده هزار ریال باشد قرار‌ تقسیط با اخذ وثیقه و تنظیم سند رسمی به عمل می‌آید.

تبصره 2- شهرداری مکلف است حداکثر ظرف پانزده روز بعد از مراجعه مؤدی میزان بدهی او را روشن و با دریافت مطالبات خود نقداً یا با قرار ‌تقسیط به ترتیب فوق مفاصاحساب صادر کند.

ماده 4- بهای اراضی و ساختمان‌ها و مستحدثات مذکور در ماده 2 این قانون بر مبنای ممیزی شهرداری تعیین و اعلام خواهد شد و شهرداری‌های‌ مشمول ماده 2 مکلفند حداکثر ظرف دو سال از تاریخ شمول ممیزی‌های مذکور را با رعایت ضوابط ذیل به عمل آورند و مادام که ممیزی بعمل نیامده ‌بهائی که از طرف مالک یا مالکین یا قائم ‌مقام یا نمایندگان قانونی آنها بر اساس این ضوابط تعیین و اعلام می‌گردد ملاک عمل محسوب خواهد شد.

بهای اراضی طبق قیمت منطقه‌ای خواهد بود که وسیله وزارت کشور و وزارت دارائی با کسب اطلاع از مراجع محلی تعیین و به تصویب هیئت وزیران‌ رسیده باشد و بهای ساختمان‌ها و مستحدثات بر اساس ضوابطی خواهد بود که وزارتخانه‌‌های کشور و آبادانی و مسکن تعیین نموده و به تصویب هیئت‌ وزیران رسیده باشد.

تبصره 1- در مورد کارخانه‌‌ها و کارگاه‌ها و مؤسسات صنعتی و اقتصادی و علمی فقط قیمت زمین و ساختمان ملاک پرداخت عوارض قرار خواهد‌ گرفت.

تبصره 2- در مناطقی از محدوده شهر که آب مشروب لوله‌‌کشی و برق یا یکی از آنها در دسترس ساکنین آن منطقه گذارده نشده باشد بابت هریک ‌از آنها که تأمین نشده 25 درصد از عوارض مقرر کسر می‌گردد ولی زمین‌های بایر واقعه در آن مناطق مشمول این بخشودگی نخواهند شد.

تبصره 3- مالکین و متصرفین املاک مکلفند در ممیزی اراضی و ساختمان‌ها و مستحدثات با مأمورین ممیزی همکاری کنند و هر گاه از انجام این ‌تکلیف خودداری کنند مأمورین ممیزی در مورد اراضی بایر یا بدون حصار با تشخیص علی‌الرأس و در مورد ساختمان‌ها و باغات و اراضی محصور با ‌اعلام کتبی قبلی و با حضور نماینده دادستان وارد ملک شده اوراق ممیزی را تنظیم خواهند نمود.

تبصره 4- ضوابط مذکور در این ماده برای تقویم زمین و یا ساختمان باید ساده و مشخص و روشن باشد.

ماده 5- محدوده قانونی هر شهر و همچنین ضوابط مذکور در ماده 4 توسط شهرداری به طرق مقتضی جهت اطلاع عموم اعلام خواهد شد و در‌ شهرهای مشمول ماده 2 این قانون مالکین زمین‌ها و ساختمان‌ها و مستحدثات واقع در محدوده شهر یا قائم ‌مقام یا نمایندگان قانونی آنان مکلفند ظرف ‌شش ماه از تاریخ شهرداری مشخصات کامل ملک را با تعیین بها به تفکیک هر قطعه ملک به ترتیب مقرر در ماده 4 کتباً به شهرداری اعلام دارند و هرگاه ‌در مهلت مقرر نسبت به اعلام بهاء اقدام نکنند عوارض متعلقه برای مدت تأخیر به دو برابر افزایش خواهد یافت.

ماده 6- هرگاه پس از اعلام ضوابط طبق ماده 5 و قطعیت ممیزی معلوم شود که بهای اعلام شده از طرف مالک یا قائم‌ مقام یا نماینده قانونی او کمتر‌ از هفتاد درصد (70%) قیمت ملک بر طبق ماده 4 این قانون است مابه‌التفاوت عوارض از تاریخ برقراری تا تاریخ قطعیت ممیزی و به دو برابر افزایش‌ خواهد یافت.

ماده 7- شهرداری باید پایان ممیزی هر منطقه را به وسیله نشر آگهی در جراید کثیرالانتشار و الصاق آن در معابر عمومی و وسائل مقتضی دیگر به اطلاع مالکین آن منطقه برساند و بعلاوه نتیجه ممیزی هر ملک را به وسیله پست به مالک اطلاع دهد.

مؤدیان عوارض نیز می‌توانند به مراجع مربوط‌ که در آگهی مذکور تعیین خواهد شد مراجعه و از نتیجه ممیزی اطلاع حاصل نمایند در صورتی که نسبت به ممیزی ملک خود اعتراض داشته باشند‌ می‌توانند ظرف چهار ماه از تاریخ نشر آگهی در جراید دلائل و مدارک اعتراض خود را به کمیسیون رسیدگی مذکور در ماده 8 این قانون تسلیم دارند و در‌ صورت عدم اعتراض ممیزی قطعی خواهد بود.

ماده 8- اعتراضات راجع به ممیزی در مورد اختلاف مساحت اراضی و مستحدثات و محل وقوع ملک و تطبیق مشخصات ملک با ضوابط‌ موضوع ماده 4 اعلام شده از طرف شهرداری در شهرهای مشمول ماده 2 این قانون و همچنین رسیدگی به اعتراضات راجع به ارزیابی املاک و حقوق‌ کسب و پیشه و میزان آن مربوط به اجرای طرح‌های نوسازی و اصلاح و توسعه معابر در کلیه شهرداری‌های کشور در کمیسیونی مرکب از سه نفر افراد‌ محلی بصیر و مطلع در تقویم املاک که یک نفر آن از طرف انجمن شهر و یک نفر از طرف رئیس دادگاه شهرستان و یک نفر از طرف وزارت کشور تعیین ‌می‌شود به عمل خواهد آمد.

تصمیم اکثریت اعضاءِ کمیسیون در این مورد قطعی و لازم‌الاجراء است و رسیدگی به سایر اختلافات ناشی از اجرای این‌ قانون منحصراً در صلاحیت کمیسیون رفع اختلاف موضوع ماده 77 قانون شهرداری می‌باشد.

تبصره 1- تشریفات رسیدگی و پرداخت حق‌الزحمه اعضاءِ کمیسیون طبق آئین‌نامه‌‌ای که به تصویب وزارت کشور خواهد رسید مشخص می‌شود: ‌وزارت کشور تعداد کمیسیون‌های رسیدگی و کمیسیون‌های رفع اختلاف را در هر شهرداری با توجه به وسعت شهر و میزان اعتراضات تعیین می‌کند.

تبصره 2- قبول اعتراض مؤدی راجع به ممیزی در کمیسیون ماده 8 موکول به آنست که عوارض ملک خود را براساس اعلام بهائی که خود‌ مالک طبق ماده 4 نموده است بپردازد و رونوشت یا فتوکپی قبض پرداخت را به ضمیمه برگ اعتراض به دفتر شهرداری برای ارسال به کمیسیون تسلیم‌ کند مگر اینکه بهای اعلام شده از طرف مالک مشمول حد نصاب بخشودگی باشد.

ماده 9- ممیزی‌هائی که طبق مقررات این قانون از طرف شهرداری به عمل آید تا پنج سال ملاک وصول عوارض خواهد بود مگر اینکه ظرف این ‌مدت تغییرات کلی در اعیان ملک داده شود به‌نحوی که قیمت آن را بیش از پنجاه درصد افزایش یا کاهش دهد که در این صورت مؤدی مکلف است‌ مراتب را به شهرداری اعلام نماید و میزان افزایش یا کاهش قیمت بر اساس مقررات این قانون تعیین و از سال بعد ملاک وصول خواهد شد.

شهرداری‌های مشمول این قانون مکلفند هر پنج سال یک‌بار ممیزی عمومی را تجدید کنند و هرگاه در پایان مدت پنج سال تجدید ممیزی به عمل نیامده ‌باشد ممیزی قبلی تا اعلام نتیجه ممیزی جدید معتبر خواهد بود.

ماده 10- عوارض هر سال در اول فروردین ماه آن سال تحقق می‌یابد و باید حداکثر تا پایان همان سال به شهرداری پرداخت گردد.

تبصره 1- از عوارض مودیانی که ظرف مدت مذکور عوارض متعلق به هر ملک را بپردازند ده درصد عوارض آن سال به عنوان جایزه منظور و کسر‌ خواهد شد.

تبصره 2- ساختمان‌های اساسی که به جای ساختمان‌های کهنه و قدیمی نوسازی و تجدید بنا شود به مدت سه سال از تاریخ اتمام بنا مشخص شده‌ در پروانه ساختمان از پرداخت عوارض موضوع این قانون معاف خواهند بود.

تبصره 3- بهای اعیانی پارکینگ‌های اختصاصی در هر ساختمان در احتساب عوارض منظور نخواهد شد.

ماده 11- نسبت به اراضی واقع در محدوده شهر که فاقد ساختمان اساسی بوده و یا باغ شهری بآن اطلاق نشود در صورتی که تا یک سال بعد از ‌پایان مهلت مقرر در ماده 5 مالکین یا قائم ‌مقام یا نمایندگان قانونی آنان مشخصات و بهای ملک خود را به شهرداری اعلام نکنند، شهرداری‌های مشمول ‌ماده 2 این قانون مکلفند این‌گونه املاک را به تصرف درآورده و به قائم ‌مقامی مالک از طریق مزایده با رعایت آئین‌نامه معاملات شهرداری و بر اساس‌ قیمت منطقه‌ای بفروش برسانند.

و مطالبات خود را به انضمام جرائم و هزینه‌های متعلقه به اضافه 5 درصد قیمت ملک به سود برنامه نوسازی از محل ‌بهای ملک برداشت نموده مابقی را در حساب سپرده ثابت شهرداری در بانک نگهداری کنند تا در صورت مراجعه مالکین یا نمایندگان قانونی آنان در‌ مقابل اخذ رسید به آنها پرداخت شود و هر گاه ظرف ده سال مالک ملک یا نمایندگان قانونی آنان مراجعه ننمایند وجوه مذکور به حساب درآمد نوسازی‌ منظور خواهد شد.

تبصره 1- هرگاه مالکیت ملک محل اختلاف باشد مدت 10 سال مذکور در این ماده از تاریخ صدور حکم نهائی مبنی بر رفع اختلاف شروع‌ می‌شود.

تبصره 2- ساختمان اساسی مذکور در این قانون به ساختمانی اطلاق می‌گردد که ارزش آن بر اساس ضوابط مندرج در ماده 4 این قانون برابر حداقل‌ بیست درصد بهای کل زمین باشد مرجع رسیدگی باختلاف حاصله در این مورد کمیسیون مذکور در ماده 8 این قانون است.

تبصره 3- شهرداری مکلف است وضع املاک مشمول این ماده را قبل از انتشار آگهی مزایده با حضور نماینده دادستان شهرستان صورت‌مجلس ‌کند.

تبصره 4- در صورتی‌که مالکین این‌گونه اراضی قبل از انتقال قطعی ملک مشخصات بهای ملک خود را به شهرداری اعلام دارند و عوارض و‌ جرائم مربوط را نقداً بپردازند عملیات شهرداری در هر مرحله‌‌ای که باشد متوقف خواهد شد.

ماده 12- شهرداری‌های مشمول ماده 2 این قانون مکلفند ظرف دو ماه از تاریخ انقضاءِ مهلت مقرر در ماده 10 مشخصات مودیانی را که نسبت به پرداخت عوارض املاک خود اقدام نکرده‌اند به مؤسسات برق و گاز تسلیم کنند و موسسات مذکور مکلفند با اعلام مهلت دو ماهه به مؤدی هرگاه ‌مطالبات شهرداری تا انقضاءِ مهلت وصول نشود نسبت به قطع برق و گاز محل سکونت ملکی او اقدام کنند.

تبصره- آئین‌‌نامه اجرائی این ماده وسیله وزارت کشور و وزارت آب و برق تنظیم و پس از تصویب هیئت دولت به مورد اجرا گذارده می‌شود.

ماده 13- در هر مورد که عوارض یا حق مرغوبیت موضوع این قانون به یک ملک تعلق گیرد و قطعی گردد علاوه بر مالک که مسئول پرداخت است‌ عین ملک وسیله تأمین مطالبات شهرداری بوده و شهرداری مکلف است در صورتی‌که مالک عوارض یا حق مرغوبیت را ظرف مهلت‌های مقرر با‌ رعایت آئین‌نامه مذکور در تبصره 1 ماده 2 نپردازد با صدور اجرائیه نسبت به وصول طلب خود از مالک یا استیفاء آن از عین ملک اقدام کند.

تبصره 1- ادارات و دوائر اجرای ثبت بنا به تقاضای شهرداری مکلف به صدور اجرائیه و تعقیب عملیات اجرائی طبق مقررات مربوط به اجرای ‌اسناد رسمی لازم‌الاجرا می‌باشد.

تبصره 2- در قبال اجرائیه‌‌های صادره مربوط باین ماده بازداشت شخص مودی مجاز نیست.

ماده 14- مودیانی که تا پایان هر سال عوارض مقرر در این قانون را نپردازند از آغاز سال بعد ملزم به پرداخت صدی نه زیان دیرکرد در سال به ‌نسبت مدت تأخیر خواهند بود و شهرداری مکلف است پس از پایان شش ماه اول سال بعد طبق مقررات ماده 13 این قانون نسبت به استیفای مطالبات ‌خود اقدام کند.

ماده 15- شهرداری‌های مشمول ماده 2 این قانون مکلفند با راهنمائی وزارت کشور برنامه عملیات نوسازی و عمران و اصلاحات شهر را برای مدت‌ پنج سال بر اساس نقشه جامع شهر و در صورتی‌که فاقد نقشه جامع باشند بر اساس احتیاجات ضروری شهر و با رعایت اولویت آنها در حدود منابع‌ مالی مقرر در این قانون و سایر امکانات مالی شهرداری تنظیم کرده و پس از تصویب انجمن شهر و تأیید وزارت کشور طرح‌های مربوط را بر اساس آن ‌اجرا کنند.

ماده 16- شهرداری‌ها مکلفند برای هریک از طرح‌های نوسازی و عمران و ایجاد تأسیسات شهری و توسعه و احداث و اصلاح معابر بدواً نقشه‌ کاملی تهیه و سپس توسط هیئت‌های ارزیابی فهرست جامعی حاوی مقدار مساحت و تعداد اشجار و میزان حق ریشه هر ملک که در معرض عملیات قرار ‌می‌گیرد و تصرف می‌شود با تعیین بهای هریکاز آنها براساس ماده 18 این قانون و همچنین میزان مرغوبیتی که مالک مکلف به پرداخت آن می‌باشد و ‌در صورت امکان نام مالک و شماره پلاک ملک تنظیم نموده و ضمن تأمین اعتبار کافی برای تصویب انجمن شهر فرستاده و پس از تصویب انجمن برای‌ تأیید به وزارت کشور ارسال دارند.

تبصره 1- شهرداری مکلف است به محض شروع عملیات نقشه‌‌کشی و ارزیابی مراتب را در جراید کثیرالانتشار و با الصاق آگهی در محل به اطلاع ‌عموم برساند.

تبصره 2- نحوه تشکیل هیئت‌های ارزیابی و طرز اعلام طرح‌های مصوب و تعیین مدت قبول اعتراضات و ترتیب رسیدگی به آنها طبق آئین‌نامه‌ای که‌ بوسیله وزارت کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید معین می‌گردد.

تبصره 3- هیئت‌های ارزیابی و همچنین کمیسیون رسیدگی موضوع ماده 8 این قانون مکلفند در ارزیابی و اعلام نظر نسبت به بهای املاکی که ‌مشمول پرداخت حق کسب و پیشه می‌باشند مقررات تبصره ماده 27 این قانون را رعایت کنند.

ماده 17- همین که طرح مصوب انجمن شهر از طرف وزارت کشور تأیید و برای اجرا به شهرداری ابلاغ شد شهرداری مکلف است ظرف یک ماه ‌جزئیات طرح مصوب و تاریخ شروع و مدت تقریبی اجرای آن را جهت اطلاع عموم اعلام و ظرف سه ماه پس از اعلام مزبور نسبت به پرداخت قیمت‌ اراضی و اماکن و مستحدثات مشمول طرح مصوب با رعایت ماده 20 این قانون به صاحبان املاک یا متولیان یا متصدیان موقوفه یا قائم ‌مقام یا ‌نمایندگان قانونی آنان اقدام و ‌سپس با دو ماه مهلت برای تخلیه ملک نسبت به تصرف و تخریب آن عمل کنند.

عدم مراجعه مالک یا مالکین برای دریافت بها مانع از اجرای طرح ‌نخواهد بود لکن در مواردی که مالکین به ارزیابی انجام شده در مهلت مقرر اعتراض نموده باشند شهرداری مکلف است قبل از تخریب بنا وضع اعیانی‌ را با حضور مالک یا متولی موقوفه و نماینده دادستان شهرستان و یکی از مأمورین فنی خود صورت‌مجلس کند. هرگاه با وجود دعوت کتبی شهرداری ‌مالک یا متولی موقوفه برای تنظیم صورت‌مجلس حاضر نشود حضور نماینده دادستان برای تنظیم صورت‌مجلس کافی است و این صورت‌مجلس ملاک رسیدگی و اظهارنظر خواهد بود.

تبصره- اعتراض به ارزیابی مربوط به طرح‌های توسعه و اصلاح و احداث معابر و نوسازی محلات و تأمین نیازمندی‌های عمومی شهر در هیچ مورد‌ مانع عملیات شهرداری در اجرای طرح‌های مزبور نخواهد بود.

ماده 18- ارزیابی املاک و تعیین غرامت و پرداخت آن به مالکینی که تمام یا قسمتی از ملک آنها در اجرای طرح‌های نوسازی و احداث و اصلاح و ‌توسعه معابر و تأمین نیازمندی‌های عمومی شهر مورد تصرف قرار می‌گیرد و دریافت حق مرغوبیت از کسانی‌که ملک آنها بر اثر اجراءِ طرح‌های مذکور‌ مرغوب می‌شود به شرح زیر خواهد بود:

الف- در مورد اعیانی به نسبت خسارت وارده بملک ارزیابی و پرداخت می‌شود و در مورد عرصه ارزش آن به مأخذ بهای یک‌سال قبل از تاریخ ‌ارزیابی به اضافه شش درصد تعیین می‌گردد و در صورتی‌که این قیمت بیش از بهای ملک در تاریخ انجام ارزیابی باشد بهای زمان ارزیابی ملاک عمل‌ خواهد بود.

ب- در مورد مرغوبیت کلیه اراضی و املاکی که بر اثر اجرای طرح‌های نوسازی و احداث و اصلاح و توسعه معابر در بر گذر احداثی یا اصلاحی ‌واقع می‌شوند مشمول پرداخت حق مرغوبیت می‌باشند. مأخذ و نحوه دریافت حق مرغوبیت از مالکین این‌گونه املاک طبق آئین‌نامه و جدولی است ‌که از طرف وزارت کشور تهیه و به تصویب کمیسیون‌های کشور مجلسین خواهد رسید.

تبصره- در صورتی‌که صدور پروانه ساختمانی اعم از مسکونی و تجاری و غیره بر اثر اجرای طرح در باقیمانده ملک از نظر مقررات شهرسازی برای شهرداری مقدور نباشد و مالک پیشنهاد فروش آن را به شهرداری کند‌، شهرداری مکلف است باقیمانده ملک را هم به بهای قطعی شده خریداری و تصرف کند که در این صورت دیگر مطالبه و دریافت حق مرغوبیت موضوعاً منتفی است.

ماده 19 (اصلاحی 1388/10/08)- هرگاه در نتیجه اجراء طرح‌های مصوب شهری (جامع – تفصیلی) تمام یا قسمتی از معابر عمومی به صورت متروک درآید و در مالکیت اوقاف و اشخاص حقیقی و حقوقی نباشد، آن قسمت متعلق به شهرداری خواهد بود و چنانچه شهرداری قصد فروش آن را داشته باشد مشروط به این که آن مقدار زمین قابلیت صدور جواز و استفاده مستقل را نداشته باشد، مالک ملک مجاور در خرید آن با قیمت کارشناسی روز با ترک تشریفات مزایده حق تقدم خواهد داشت و در صورتی که ملک یاد شده در مجاورت املاک متعدد و با مالکین متعدد باشد تشریفات مزایده بین آنها برگزار می‌شود.

تبصره (الحاقی 1388/10/08)- نحوه اجراء این ماده به موجب آئین‌نامه‌ای است که توسط وزارت کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

ماده 20 (اصلاحی 1354/02/31)- شهرداری مکلف است بهای عرصه و اعیان ابنیه و اماکن و مستحدثات مشمول طرح‌های عمرانی و نوسازی و احداث و اصلاح و توسعه‌ معابر و همچنین حق کسب و پیشه و تجارت موضوع ماده 27 این قانون را نقداً پرداخت کند. ‌در مورد بهای اراضی فاقد ساختمان در تهران تا دو میلیون ریال و در سایر شهرها تا پانصد هزار ریال نقد و بقیه اقساط مساوی پنج ساله با بهره صدی‌ نه در سال از طرف شهرداری پرداخت می‌شود.

تبصره 1- پرداخت اقساط مذکور در این ماده به موجب قبوض مخصوص قابل انتقال خواهد بود که اصل و بهره آن در سررسید از طرف شهرداری ‌به دارنده قبض پرداخت می‌شود و بهره این قبوض از پرداخت هرگونه مالیات معاف است. ترتیب اجرای این تبصره بع موجب آئین‌نامه‌ای خواهد بود‌ که به‌وسیله وزارت کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

تبصره 2- شهرداری مکلف است قبوض اقساطی مذکور در این ماده را به‌طور کلی بابت بهای اراضی و املاکی که بفروش می‌رساند و قبوض ‌اقساطی هر سال را بابت عوارض همان سال قبول کند.

تبصره 3 (اصلاحی 1354/02/31)- در مورد املاکی که طبق این قانون به شهرداری‌‌ها منتقل می‌شود آن قسمت از هزینه‌‌های ثبتی و مالیاتی و تنظیم سند که به عهده مالک است‌ وسیله شهرداری پرداخت و از مانده طلب انتقال دهنده کسر خواهد شد لکن مطالبات قطعی شده شهرداری بابت عوارض ملک مورد معامله از وجوه‌ نقدی که به مالک پرداخت می‌شود کسر می‌گردد.

ماده 21- در مورد اراضی و املاکی که قبل از تصرف شهرداری به موجب اسناد رسمی مورد معاملات شرطی و رهنی واقع گردیده در صورتی‌که ‌تمامی مساحت ملک به تصرف شهرداری در آمده و موعد پرداخت طلب دائن نرسیده باشد موعد آن حال می‌شود و پس از اجرای مقررات این قانون در ‌موقع تنظیم سند انتقال اگر مالک دین خود را نپرداخته و ملک آزاد نشده باشد شهرداری طلب دائن را حداکثر تا میزان بهای ملک مورد تصرف (‌با ‌رعایت مقررات ماده 20) این قانون بدائن می‌پردازد.

با این ترتیب معامله رهنی یا شرطی قانوناً فک شده محسوب می‌شود و در صورتی‌که بهای ‌املاک و اراضی مورد تصرف زائد بر اصل طلب دائن باشد مازاد به مالک پرداخت و ملک به شهرداری منتقل می‌شود.

هر گاه شهرداری قسمتی از ملک ‌را تصرف نماید پرداخت غرامت به مالک موکول به توافق مالک و دائن خواهد بود در صورت عدم توافق غرامت در صندوق ثبت تودیع و اداره ثبت‌ مکلف است به درخواست شهرداری نسبت به قسمتی که به تصرف شهرداری درآمده است سند تفکیکی به نام شهرداری صادر کند و بقیه ملک در رهن‌ دائن باقی خواهد ماند.

تبصره- در موردی که تمامی ملک به تصرف شهرداری در می‌آید شهرداری به بستانکار اخطار می‌کند که در روز مقرر جهت دریافت طلب خود و ‌انجام تشریفات فک رهن ملک مشمول تصرف در دفترخانه اسناد رسمی حاضر شود و هرگاه بستانکار به این اخطار عمل نکند شهرداری حداکثر تا‌ میزان بهای ملک (‌وجه نقد یا قبوض اقساطی) بابت طلب بستانکار در اداره ثبت تودیع می‌کند و دفترخانه اسناد رسمی مربوط مکلف است معامله‌ رهنی یا شرطی را فک کند.

ماده 22- شهرداری‌ها مجازند اراضی و املاکی را که طبق این قانون به ملکیت خود در می‌آورند (‌به استثناء اراضی و املاک موضوع ماده 24 این ‌قانون) به منظور نوسازی به موجب قرارداد و در قبال اخذ تضمینات کافی به شرکت‌ها و مؤسساتی که با سرمایه کافی و صلاحیت فنی تشکیل یافته‌اند ‌واگذار کنند. صلاحیت فنی و مالی این‌گونه شرکت‌ها به‌طور کلی و برتری طرح‌های عمرانی آنها براساس نقشه جامع شهر در هر مورد باید از طرف ‌شهرداری پیشنهاد شده و انجمن شهر آن را تصویب و وزارت کشور تأیید کند.

شهرداری‌ها بهای این‌گونه اراضی و املاک و هزینه‌‌های پرداختی را به ترتیبی که پرداخت و تعهد نموده‌اند بعلاوه ده درصد از شرکت‌ها و مؤسسات ‌مذکور دریافت خواهند داشت.

شرکت‌ها و مؤسسات مذکور در این ماده مادام که طرح مصوب را طبق قرارداد منعقده اجرا ننموده‌اند حق واگذاری تمام یا قسمتی از اراضی و املاک مورد ‌قرارداد را بغیر ندارند.

تبصره- آئین‌‌نامه اجرائی این ماده و شرایط فسخ قرارداد وسیله وزارت کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

ماده 23- شهرداری‌ها دارای اختیار نظارت بر طرز استفاده از اراضی داخل محدوده و حریم شهر از جمله تعیین تعداد طبقات و ارتفاع و نماسازی و‌ کیفیت ساختمان‌ها براساس نقشه جامع شهر و منطقه‌بندی آن با رعایت ضوابط و معیارهائی که از طرف شورایعالی شهرسازی تعیین و وسیله وزارت‌ کشور ابلاغ خواهد شد هستند و با استفاده از اختیارات فوق مکلف به مراقبت در رشد متناسب و موزون شهرها و تأمین تسهیلات لازم برای زندگی‌ اجتماعی خواهند بود.

‌تبصره 1- شهرداری‌ها مجازند مادام که نقشه جامع شهر تهیه و تصویب نشده است ایجاد ساختمان و احداث هرگونه بنا و تأسیساتی را در قسمتی از‌ محدوده شهر فقط برای یک‌بار و با ذکر علت از تاریخ اجرای قانون نوسازی حداکثر برای مدت سه سال ممنوع اعلام کنند و پس از تهیه و تصویب نقشه ‌جامع شهر مکلفند حداکثر ظرف دو سال نقشه‌‌های تفصیلی را تهیه و اراضی و باغ‌ها و املاکی را که براساس نقشه مذکور در معرض طرح‌های احداث و توسعه ‌معابر و میادین واقع می‌شود مشخص نموده و احداث هرگونه بنا و تأسیسات را در این‌گونه اراضی ممنوع کنند.

این‌گونه اراضی و همچنین اراضی بایر‌ و مزروعی و باغ‌ها واقع بین محدوده خدمات شهری مصوب انجمن شهر و محدوده قانونی شهر مادام که اجازه ساختمان داده نمی‌شود از پرداخت عوارض‌ نوسازی معاف می‌باشند.

تبصره 2- شهرداری‌های مشمول ماده 2 این قانون مکلفند از تاریخ اعلام وزارت کشور ظرف سه سال نقشه جامع شهر را تهیه و تنظیم و برای‌ تصویب پیشنهاد کنند.

تبصره 3 (منسوخه 1350/03/31)- آئین‌نامه اجرائی این ماده توسط وزارت کشور تهیه و پس از تصویب کمیسیون‌های کشور مجلسین به موقع اجرا گذارده می‌شود.

ماده 24- شهرداری‌ها می‌توانند در موقع تنظیم و اجرای طرح‌های نوسازی و همچنین توسعه و یا احداث معابری که عرض آنها حداقل بیست متر ‌باشد با رعایت نقشه جامع یا نقشه هادی شهر طرح‌های مربوط را به تناسب موقعیت محل و ضوابطی که وزارت کشور تعیین و اعلام خواهد کرد‌ وسیع‌تر از میزان مورد احتیاج طرح تنظیم و اجرا نموده و اراضی مازاد را در صورت عدم احتیاج از طریق مزایده و با رعایت آئین‌نامه معاملات شهرداری‌ به فروش رسانیده وجوه حاصله را به حساب درآمد نوسازی و عمران شهری موضوع این قانون منظور کنند.

تبصره- در اجرای مقررات ماده فوق شهرداری‌ها مکلفند راه عبور متعارفی برای باقیمانده ملک تأمین کنند.

ماده 25- در هر مورد که به موجب این قانون ملکی باید به شهرداری منتقل شود هرگاه مالک از امضاءِ سند انتقال ملک استنکاف کند یا مالکیت ‌زمین و اعیانی به‌نحوی از انحاءِ متنازع ‌فیه بوده و مالک مشخص نباشد و همچنین در اجرای مفاد ماده 11 این قانون دادستان شهرستان یا نماینده او ‌اسناد انتقال و دفاتر مربوط را امضاءِ خواهد کرد. در صورتی‌که تملک یا خرید شهرداری برای اجرای طرح‌های نوسازی و عمران و اصلاح و احداث و‌ توسعه معابر باشد بهای ملک با رعایت تبصره 3 ماده 20 این قانون به صندوق ثبت سپرده خواهد شد.

ماده 26- مساجد و اماکن مقدسه اسلامی و معابد اقلیت‌‌های مذهبی (‌مسیحی، زردشتی، کلیمی) و مدارس قدیمه طلاب علوم دینی به گواهی‌ سازمان اوقاف از پرداخت عوارض و حق مرغوبیت و اراضی و ساختمان‌های متعلق به وزارتخانه‌‌ها و مؤسسات دولتی و تأسیسات سازمان تربیت بدنی‌ و پیشاهنگی ایران و کتابخانه‌‌های عمومی شهر و همچنین آن قسمت از اراضی و املاک شرکت‌ها و مؤسسات آب و برق و گاز و تلفن متعلق بدولت که ‌برای فعالیت‌های مربوط به آب و برق و گاز و تلفن مورد استفاده می‌باشد از پرداخت عوارض موضوع این قانون معاف خواهند بود.

تبصره 1- شرکت‌ها و مؤسسات دولتی وابسته به دولت که با اصول بازرگانی اداره می‌شود یا مشمول پرداخت مالیات هستند مشمول پرداخت ‌عوارض و حق مرغوبیت موضوع این قانون نیز می‌باشند.

تبصره 2- اراضی و املاک و مستحدثات ملکی متعلق به موقوفات خاندان پهلوی و سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی و شیر و خورشید سرخ ‌ایران از پرداخت عوارض موضوع این قانون معاف می‌باشند. معافیت سایر موسسات خیریه منوط به پیشنهاد شهرداری و تصویب انجمن شهر و تأیید ‌وزارت کشور خواهد بود.

تبصره 3- موقوفاتی که تولیت آنها با سلطان عصر است به‌طور کلی و همچنین اراضی و املاک و مستحدثات موقوفات عام به شرط گواهی‌ سازمان اوقاف از پرداخت عوارض موضوع این قانون معاف می‌باشند.

ولی عوارض موقوفات خاصی از موقوف علیهم و یا متولی (‌به اختیار شهرداری) ‌دریافت می‌شود در صورتی‌که اراضی موقوفات موضوع این تبصره یا اراضی غیرموقوفه به اشخاص حقیقی یا حقوقی واگذار و یا اجاره داده شده یا‌ بشود و در سند اجاره و یا واگذاری حق ایجاد بنا و مستحدثات و اخذ سند مالکیت اعیانی برای اشخاص منظور شده باشد اشخاص مذکور از نظر ‌پرداخت عوارض موضوع این قانون در حکم مالک محسوب و مکلفند طبق مقررات این قانون نسبت به پرداخت عوارض عمل و اقدام کنند.

تبصره 4- وزارتخانه‌‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت مؤسسات خیریه برای ایجاد ساختمان مؤسسات خود مکلف به دریافت پروانه‌ ساختمان از شهرداری و رعایت ماده 100 قانون اصلاحی شهرداری مصوب سال 1345 و سایر مقررات مذکور در قانون شهرداری‌ها و این قانون راجع به ایجاد بنا می‌باشند.

تبصره 5- خانه‌ ها و اماکنی که در تصرف و مالکیت اشخاص حقیقی یا حقوقی است و طبق قانون حفظ آثار ملی مصوب آبان ماه 1359 شمسی (2489 شاهنشاهی) یا ماده واحده قانون مصوب آذر ماه 1352 شمسی (2532 شاهنشاهی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده یا می‌ رسند در‌ صورتی که محل کسب و پیشه و تجارت نباشد از پرداخت عوارض و حق مرغوبیت موضوع این قانون معاف می‌ باشند.

نظر مجلس:

مفاد ماده (26) قانون نوسازی و عمران شهری مصوب 1347 که مساجد، اماکن مقدسه و معابد اقلیت‌های مذهبی و مدارس طلاب علوم دینی را از‌ پرداخت عوارض موضوع آن قانون معاف می‌دارد شامل مجتمع‌های آموزشی، علمی، تحقیقاتی، مسکونی، خدماتی مهدیه حوزه علمیه قم نیز که به طور ‌رایگان در اختیار طلاب می‌باشد هم می‌شود.

ماده 27- پرداخت حق کسب و پیشه یا تجارت اشخاص (‌اعم از مستأجر یا متصرف یا خود مالک) که محل کار آنان در اثر اجرای طرح‌های احداث ‌و توسعه معابر و نوسازی و عمران شهری از بین می‌رود به عهده شهرداری می‌باشد. مشروط بر اینکه قبل از اعلام مقرر در ماده 16 این قانون ملک محل‌ کسب و پیشه و یا تجارت باشد ترتیب اجرای این ماده و نحوه تعیین و تشخیص و پرداخت حق کسب و پیشه یا تجارت طبق آئین‌نامه‌ای خواهد بود که ‌وسیله وزارت کشور تهیه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

تبصره- غرامت زمین زیربنای محل کسب و پیشه با توجه به اینکه حق کسب و پیشه آن پرداخت گردیده تعیین و به مالک پرداخت می‌شود.

ماده 28- سایر عوارض شهرداری که براساس آئین‌‌نامه‌‌های اجرائی وصول عوارض شهرداری موضوع ماده 74 قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق ‌مواد جدید به قانون شهرداری مصوب سال 1345 به مرحله قطعیت برسد در صورت عدم پرداخت طبق تبصره‌های ماده 13 این قانون با صدور اجرائیه ‌وصول خواهد شد.

ماده 29- عوارض اراضی واقع در محدوده شهر که آب لوله ‌کشی و برق آن تأمین شده و فاقد ساختمان اساسی باشد دو برابر میزان مقرر در ماده 2‌ این قانون خواهد بود.

تبصره 1- در صورتی‌که مالکین این‌گونه اراضی طبق نقشه شهرداری به نرده‌کشی و ایجاد فضای سبز در اراضی مزبور اقدام کنند مشمول مقررات ‌این ماده نبوده و عوارض به مأخذ مقرر در ماده 2 این قانون وصول خواهد شد.

تبصره 2- در پروانه‌های ساختمانی که از طرف شهرداری‌ها صادر می‌شود باید حداکثر مدتی که برای پایان یافتن ساختمان ضروریست قید گردد و ‌کسانی که در میدان‌ها و معابر اصلی شهر اقدام بساختمان می‌کنند باید ظرف مدت مقرر در پروانه‌‌ها ساختمان خود را به اتمام برسانند.

در صورتی‌که تا‌ دو سال بعد از مدتی که برای اتمام بنا در پروانه قید شده باز هم ناتمام بگذارند عوارض مقرر در این قانون به دو برابر افزایش یافته و از آن به بعد نیز اگر ‌ساختمان همچنان ناتمام باقی بماند برای هر دو سالی که بگذرد عوارض به دو برابر مأخذ دو سال قبل افزایش خواهد یافت تا به 4 درصد در سال بالغ‌ گردد. ابنیه ناتمام که از طرف مقامات قضائی توقیف شده باشد مشمول این ماده نخواهد بود.

ماده 30- شهرداری‌ها مکلفند مفاصاحساب پرداخت‌کنندگان عوارض را حداکثر ظرف پانزده روز از (‌تاریخ پرداخت) تسلیم مودی کنند یا با پست ‌سفارشی ارسال دارند.

تبصره- هرگاه مودی عوارض قطعی شده موضوع این قانون را به شهرداری پرداخت کند و شهرداری ظرف مدت مقرر در این ماده نسبت به صدور‌ برگ مفاصاحساب اقدام نکند قبض پرداخت عوارض در حکم مفاصاحساب عوارض نوسازی آن سال ملک می‌باشد.

ماده 31- شهرداری‌ها می‌توانند برای تأمین نیازمندی‌های شهری و عمومی و عمران و نوسازی با تصویب انجمن شهر و تأیید وزارت کشور اراضی و‌ املاک واقع بین حد مصوب فعلی هر شهر تا حد نهائی مشخص در نقشه جامع آن شهر را ظرف پنج سال پس از تصویب نقشه جامع با پرداخت بها‌ تملک و تصرف کنند.

تبصره 1- هرگاه تمام یا قسمتی از اراضی و املاکی که در اجرای این ماده خریداری می‌شود در مناطق صنعتی که در نقشه جامع شهر منظور شده ‌است واقع شده باشد شهرداری‌ها می‌توانند برای انتقال کارگاه‌ها و کارخانجات و امثال آن از داخل شهر به مناطق صنعتی از اراضی مزبور به میزانی که ‌برای استقرار آنها ضروری تشخیص می‌شود به صاحبان مؤسسات مذکور منتقل نموده و بهای آن را به مأخذ تمام شده باضافه ده درصد از آنان دریافت ‌دارد.

تبصره 2- مرجع رسیدگی به اختلافات ناشی از اجرای این ماده کمیسیون مذکور در ماده 8 این قانون می‌باشد و طرح اختلاف در کمیسیون مزبور‌ مانع تصرفات شهرداری نمی‌باشد.

تبصره 3- ملاک و نحوه ارزیابی این‌گونه اراضی و املاک و مستحدثات و تعیین مقدار مساحتی از اراضی مزبور که مشمول مقررات این ماده ‌می‌باشد و مدت و ترتیب و طرز پرداخت قیمت املاک مزبور و به‌طور کلی طرز اجرای این ماده تبصره 1 آن طبق آئین‌نامه‌ایست که وزارت کشور تهیه ‌نموده و به تصویب کمیسیون کشور و دادگستری مجلسین برسد.

ماده 32- هرگاه ممیزین در اجرای مقررات این قانون در تنظیم اوراق ممیزی تمام واقع را ذکر نکنند یا بر خلاف واقع چیزی ذکر کنند به طوری‌که ‌قیمت تعیین شده املاک و مستحدثات در اوراق مذکور با قیمت واقعی آنها بر اساس ضوابط مندرج در این قانون آئین‌‌نامه مربوط بیش از 20 درصد (‌اعم‌از اضافه یا نقصان) اختلاف داشته باشد به حبس تأدیبی از سه تا شش ماه محکوم خواهند شد.

تبصره- ارزیابانی که در اجرای این قانون قیمت ملک را بیش از 20 درصد بیشتر یا کمتر از بهای عادله منظور کنند به کیفر مقرر در این ماده محکوم ‌خواهند شد. اعضاء کمیسیون ماده 8 از لحاظ حدود وظائف و تخلفات مشمول مقررات قانون راجع به کارشناسان رسمی می‌باشند.

ماده 33- سازمان‌های مذکور در ماده 111 الحاقی به قانون شهرداری مصوب سال 1345 در تصرف ابنیه و اراضی جهت اجرای طرح‌های مربوط از ‌مقررات این قانون استفاده خواهند کرد.

ماده 34- قانون اصلاح قانون توسعه معابر مصوب تیر ماه 1320 از تاریخ اجرای این قانون ملغی است لکن طرح‌های مصوب توسعه معابر که از ‌طرف شهرداری قبل از اجرای این قانون آگهی شده باشد تا پایان اجرای آن تابع مقررات قانون اصلاح قانون توسعه معابر خواهد بود.

ماده 35- مقررات مربوط به نوسازی و عمران و توسعه و احداث و اصلاح معابر مندرج در این قانون جایگزین قانون اصلاح قانون توسعه معابر ‌اشاره شده در مواد قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری مصوب سال 1345 و سایر قوانین خواهد بود.

ماده 36- تبصره 4 ماده 96 و تبصره 3 ماده 99 قانون اصلاح پاره‌ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری مصوب سال 1345 از تاریخ‌ تصویب این قانون ملغی است.

قانون بالا مشتمل بر سی و شش ماده و پنجاه تبصره که در تاریخ روز دوشنبه بیست و هفتم آبان ماه 1347 به تصویب مجلس سنا رسیده بود در جلسه ‌روز پنجشنبه هفتم آذر ماه یک‌هزار و سیصد و چهل و هفت مورد تصویب مجلس شورای ملی قرار گرفت.