ضوابط و مقررات مکانیابی مساجد در طرح‌های توسعه شهری

ضوابط و مقررات مکانیابی مساجد در طرح‌های توسعه شهری و روستایی :

در راستای تحقق وظایف محوله بر اساس بندهای الف و ب از ماده 107 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و بنا به پیشنهاد معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، شورایعالی شهرسازی و معماری در جلسه مورخ 1387/5/7 ضوابط و مقررات مکانیابی مساجد در طرح‌های توسعه شهری را به شرح زیر تصویب نمود:

1. مکانیابی مساجد در بخش‌های توسعه شهری:

با توجه به اینکه توسعه شهری دارای ساختار محله، کلان محله، (ناحیه شهری) و منطقه شهری می‌باشند، دستگاه تهیه‌کننده طرح‌های توسعه شهری مکلف است در ساختار هریک از مراکز محلات یک مسجد محله‌ای در کنار سایر کاربری‌ها و خدمات محله‌ای پیش‌بینی شده، مکانیابی و منظور نمایند.

بدیهی است در چنین ساختاری مرکز محله ارتباط مستقیم با ساختار کلان محله (ناحیه شهری) خواهد داشت.

– برای مراکز کلان محله‌ها (ناحیه‌های شهری) و مراکز مناطق نیز دستگاه تهیه‌کننده طرح توسعه شهری مکلف به پیش‌بینی مکان احداث مساجد کلان محله‌ای (ناحیه شهری) و منطقه‌ای متناسب با ساختار سلسله مراتبی شهری خواهند بود.

تبصره 1- در شهرهایی که مساحت مسجد جامع شهر موجود پاسخگوی نیاز نمازگزاران جمعه، اعیاد و مناسبت‌ها نیستند، احداث مسجد جامع جدید (مصلای) شهر در ارتباط با ساختار شهر در تکالیف دستگاه تهیه‌کننده در هنگام تهیه طرح‌های توسعه شهری می‌باشد.

تبصره 2- اولویت در مکانیابی مساجد احداثی در اراضی دارای مالکیت دولتی و یا موقوفات مردمی جهت احداث مسجد، است. در صورتی که اراضی دارای مالکیت دولتی یا موقوفات مردمی در محل مورد نظر موجود نباشد، پیش‌بینی محدوده‌ای از بافت توسعه شهری که در صورت تملک بخشی از اراضی آن امکان احداث مسجد را داشته باشد، ضروری خواهد بود.

تبصره 3- مساحت اراضی مساجد محله‌ای حدود 500 متر مربع و مساحت اراضی مساجد کلان محله‌ای حدود 1000 متر مربع پیشنهاد می‌گردد.

تبصره 4- از این پس پیش‌بینی و مکانیابی مساجد در طرح‌های توسعه شهری الزاماً متمایز از کاربری های فرهنگی خواهد بود.

2. مکانیابی مساجد در شهرهای جدید:

دستگاه تهیه‌کننده طرح‌های جامع و تفصیلی شهرهای جدید مکلف به مکانیابی مسجد جامع شهر در اراضی با مالکیت دولتی و یا موقوفات مسجد و متناسب با سرانه مورد نیاز جمعیت افق طرح و در مرکز ساختار اصلی شهر است. ضمن آنکه مکانیابی مسجد محله‌ای، کلان محله‌ای (ناحیه شهری) نیز تکلیف دستگاه تهیه‌کننده طرح جامع و تفصیلی شهر جدید همانند موارد مذکور در بند یک این مصوبه (مکانیابی مسجد در بخش‌های توسعه شهری) می‌باشد.

3. مکانیابی مساجد در شهرک‌های مسکونی:

در تهیه طرح‌های مربوط به شهرک‌های مسکونی، نهاد، دستگاه و یا سازمان تهیه‌کننده طرح مکلف است متناسب با جمعیت‌پذیری شهرک در سال افق طرح و مطابقت طرح با سطوح شهری (محله، ناحیه، کلان محله، شهرک) حداقل یک مسجد در مرکز شهرک و مرتبط با ساختار اصلی در مجاورت سایر خدمات عمومی پیش‌بینی نمایند. بدیهی است که چنانچه جمعیت‌پذیری شهرک پیش از سه محله شهری باشد، نیاز به پیش‌بینی یک مسجد برای کل شهرک و نیز پیش‌بینی مساجد محله‌ای برای هریک از محلات جز تکلیف طراحان و مجریان شهرک خواهد بود.

4. محوریت مسجد در تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی:

در بخش‌های موجود شهرها و به هنگام تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی دستگاه تهیه‌کننده، مکلف است ساختار فضایی شهر مورد نظر را به گونه‌ای تنظیم نمایند تا مساجد موجود و جدیدالاحداث با توجه به موقعیت و ایفای نقش شهری، مساحت و بعد مکان به عنوان مساجد محلات، مساجد کلان محله (ناحیه‌های شهری) و شهری منظور شوند. بدیهی است در صورتی که مطالعات طرح نشانگر کمبود سطح سرانه مساجد در هر یک از تقسیمات شهری (محله، کلان محله، ناحیه) باشد، دستگاه تهیه‌کننده طرح جامع و تفصیلی مکلف به مکانیابی مساجد در اراضی با مالکیت دولتی و یا موقوفات مسجد متناسب با نیاز ساکنین و با اولویت توسعه فضاهای موجود در آینده است.

تبصره 1- در تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی و مادی توجه به محوریت مساجد از نظر کالبدی و ساختاری ضروری است.

تبصره 2- در مساجد جدیدالاحداث پیش فضا به عنوان تجمع افراد (جدا از مساحت مفید مسجد) و توسعه آتی پیش‌بینی شود.

تبصره 3- در مناطقی که از حسینیه‌ها زیاد استفاده می‌کنند، توصیه می‌شود که مساجد به صورت ترکیبی از مسجد و حسینیه پیش‌بینی شود.

5. روستاها:

در طرح‌های هادی روستایی نهاد تهیه‌کننده طرح‌ها مکلف است متناسب با ویژگی‌های فرهنگی، قومی و میزان جمعیت روستا، اراضی مورد نیاز برای احداث حداقل یک مسجد در اراضی دولتی در ساختار اصلی روستا را مکانیابی نماید و چنانچه جمعیت یک روستا مقیاس بیش از جمعیت سه محله مسکونی به نزدیکترین شهر مرکز آن شهرستان باشد، علاوه بر مسجد اصلی روستا، مسجد در مقیاس محله‌ای برای هریک از محلات نیز پیش‌بینی و در طرح هادی منظور نماید.

بدیهی است در بخش‌های توسعه کالبدی روستا، چنانچه این بخش‌ها مشمول پیش‌بینی جمعیت‌پذیری بیش از یک محله باشد پیش‌بینی مسجد یا مساجد متناسب با جمعیت افق محله، از تکالیف نهاد تهیه‌کننده طرح خواهد بود.

چنانچه در روستایی که ساکنین آن مسلمان می‌باشند مسجد وجود نداشته باشد در طرح‌های هادی روستایی نهاد تهیه‌کننده طرح‌ها مکلف است متناسب با ویژگی‌های فرهنگی، قومی و میزان جمعیت روستا، نسبت به ارائه پیشنهاد احداث یک مسجد در ساختار اصلی روستا اقدام نماید.

پیشنهاد مذکور بایستی در اراضی دولتی و یا موقوفات اهالی برای احداث مسجد جانمایی شود.

چنانچه در محلات روستا مساجد محله‌ای موجود است در طرح توسعه روستا نیز به تناسب جمعیت افق محلات جدید مکانیابی مساجد محله‌ای در اراضی دارای مالکیت دولتی و یا موقوفات مسجد الزامی است.

6. الزامات عمومی:

6-1- به منظور حفظ، اشاعه و توسعه علوم و فنون مرتبط با معماری مساجد نظیر کاشیکاری، گره‌چینی، مقرنس‌کاری و … استفاده از این مصالح در مساجد الزامی است.

6-2- وزارت مسکن و شهرسازی موظف است ظرف مدت 4 سال نسبت به تدوین استانداردهای فضایی مساجد برای پهنه‌های اقلیمی پنج گانه ایران (اقلیم گرم و خشک، گرم و مرطوب، گرم و نیمه مرطوب، معتدل و سرد) اقدام و مراتب را به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران برساند.

7. الزامات شهرسازی:

7-1- تقویت محورهای دید (کریدورهای بصری) به مساجد در مکانیابی آنها مورد توجه قرار گیرد.

7-2- ارتفاع ابنیه اطراف مسجد (حداقل تا سه پلاک) بایستی کمتر و یا هم ارتفاع مساجد پیش‌بینی شده باشد.

7-3- کاربری اراضی اطراف مساجد حتی‌الامکان از میان کاربری‌های هم خانواده با کاربری مساجد (فرهنگی، آموزشی و …) انتخاب شود.

8. الزامات معماری مساجد:

8-1- در مساجد جدیدالاحداث رعایت مقررات ملی ساختمان ایران الزامی است.

8-2- در طراحی مساجد جدید استفاده از الگوهای معماری تاریخی و فرهنگی کشور الزامی است.

8-3- مساجد بایستی با استفاده از مصالح بومی احداث شوند.

8-4- در احداث مساجد پیش‌بینی پارکینگ به میزان یک پارکینگ به ازای هر 5 نفر از گنجایش شبستان اصلی الزامی است.

8-5- چنانچه جز برگزاری نماز و مراسم مذهبی از فضای مسجد برای انجام فعالیت‌های دیگر استفاده می‌شود رعایت عدم تداخل این عملکردها با نقش عبادی مسجد و انجام فرایض مذهبی ضروری بوده و پیش‌بینی فضاهای مورد نیاز این کاربری‌ها الزامی است.

8-6- احجام مربوط به بنای مساجد و نسبت فضای پر و خالی آنها بایستی متناسب با نمونه‌های مشابه آنها در بافت‌های فرهنگی و تاریخی شهر باشد.

8-7- ریخت کلی (مورفولوژی) مساجد بایستی از ریخت مساجد موجود در بافت‌های تاریخی و فرهنگی شهر تبعیت کند.

9. بازنگری:

در صورت لزوم این مصوبه هر پنج سال یکبار قابل تجدید نظر، اصلاح و تکمیل خواهد بود.