الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی و ضوابط خدمات روستایی
الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی و استانداردها و ضوابط ارائه خدمات روستایی کشور و اصلاحات و الحاقات بعدی آن مصوب 1378/10/06 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران
سال تصویب: 1378
الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی و استانداردها و ضوابط ارائه خدمات روستایی کشور:
شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، به دنبال بررسی‌ها و تصمیمات خود در جلسه 1377/8/18، 1377/9/2، 1377/9/16، 1377/10/7 و 1377/10/14 «الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی» و «استانداردها و ضوابط ارائه خدمات روستایی کشور» را با توجه به ضرورت‌ها، اهداف، خط مشی‌ها و روش‌های مربوطه در سطوح ملی، منطقه‌ای، ناحیه‌ای و محلی در جلسه مورخ 1378/10/6، به شرح زیر مورد تصویب قرار داد:
1- مناطق روستایی کشور در سه سطح، حوزه، مجموعه و منظومه روستایی به شرح زیر تعریف و سطح‌بندی می‌شوند:
الف: حوزه روستایی؛ اجتماعی از چند آبادی همجوار و مرتبط در قلمرو و جغرافیایی و فرهنگی همگن با عملکردهای بالنسبه همسان با یک کانون جمعیتی برتر را شامل می‌شود و جمعیت آن (هرحوزه) تا پنج (5) هزار نفر می‌باشد. مناطق روستایی کشور حدوداً شامل 8000 حوزه روستایی خواهد بود.
ب: مجموعه روستایی؛ تجمعی از چند حوزه روستایی است که به دلایلی بهم پیوسته یا وابسته هستند و حوزه نفوذ کنونی یا آتی یک مرکز برتر روستایی را تشکیل داده و جمعیتی حداکثر تا حداکثر تا 12 هزار نفر را در بر می‌گیرد. حدوداً 2500 مجموعه روستایی در کل مناطق روستایی کشور پیش‌بینی می‌شود.
ج: منظومه روستایی؛ که از تجمع چند مجموعه روستایی شکل می‌گیرد، وسیع‌ترین قلمرو جغرافیایی برای عملکرد یکپارچه و پوشش خدماتی در محیط روستایی است که با مرکزیت حداقل یک کانون شهری و یا روستای بزرگ شکل گرفته است. جمعیت منظومه روستایی با توجه به شرایط مختلف بدون احتساب جمعیت شهری و مرکز منظومه بین 20 تا 40 هزار نفر می‌باشد.
عرصه‌های روستایی کشور در قالب نواحی طرح کالبدی ملی (85 ناحیه) حدوداً شامل 800 منظومه روستایی خواهد بود.
2– استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی روستایی؛ براساس سطح‌بندی یک با آستانه‌های جمعیتی و فاصله‌های دسترسی با توجه به محیط‌های هموار و ناهموار به شرح جدول پیوست تعیین می‌گردند.
تبصره 1– برای هریک از روستاها و برحسب مورد و با اولویت به مراکز و کانون‌های جمعیتی برتر «طرح هادی روستایی» طبق ضوابط مصوب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، تهیه و پس از تصویب در مراجع ذیربط به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.
تبصره 2- برای فضاها و محیط‌های روستائی حسب مورد (که ضرورت و محدوده آن در طرح‌های جامع ناحیه‌ای تعیین خواهد شد)، طرح ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی طبق ضوابط مصوب شورای عالی تهیه و پس از تصویب در مرجع ذیربط به مورد اجرا گذاشته خواهد شود.
تبصره 3- تصویب حوزه‌ها، مجموعه‌ها و منظومه‌های روستایی و مراکز آنها در مناطقی که طرح‌های مصوب بالادست (طرح توسعه و عمران «جامع» ناحیه‌ای) وجود ندارد و همچنین تعیین اولویت تأمین و استقرار هریک از خدمات و تسهیلات موضوع جدول فوق‌الذکر، به عهده مرجع تصویب طرح‌های توسعه و عمران در استان خواهد بود.
تبصره 4- اولویت نحوه سرمایه‌گذاری و تأمین اعتبار برای ایجاد خدمات و تسهیلات موضوع جدول فوق با بخش خصوصی و مردمی است. موارد و نحوه سرمایه‌گذاری دولتی و مشارکتی در این امور توسط مراجع ذیربط و در چارچوب سیاست‌های دولت تعیین خواهد شد.
3– در تهیه طرح‌های توسعه و عمران (جامع) ناحیه‌ای، دستگاه‌های تهیه‌کننده اینگونه طرح‌ها موظفند الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی موضوع این مصوبه را مورد توجه و استفاده قرار دهند.
بدیهی است با توجه به مفاد این مصوبه طرح‌های توسعه و عمران (جامع) ناحیه‌ای مصوب، توسط وزارت مسکن و شهرسازی مورد بازنگری قرار خواهد گرفت تا به منظور تطبیق طرح‌های مذکور با مفاد این مصوبه اصلاحات لازم در آنها به عمل آید.
4– سطح‌بندی، تعیین مراکز روستایی و خدمات‌رسانی موضوع این مصوبه تا تهیه و ابلاغ طرح‌های فرادست شامل طرح‌های توسعه و عمران (جامع) ناحیه‌ای و طرح‌های کالبدی منطقه‌ای، ملاک عمل می‌باشند.
5– رعایت مفاد این مصوبه در سطح بندی مناطق و مراکز روستایی و استانداردهای خدمات‌رسانی روستایی برای کلیه دستگاه‌های ذیربط الزامی است.
6– هرگونه تغییر و اصلاح در الگوی سطح بندی مناطق و مراکز روستایی و استانداردهای خدمات روستایی موضوع این مصوبه به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران خواهد رسید.
7– الگوی تقسیمات فضائی موضوع این مصوبه با رعایت ماده 14 قانون تعاریف، ضوابط و تقسیمات کشوری از مرزهای تقسیماتی مذکور تبعیت خواهد نمود. ضمناً پیشـنهاد می‌شود وزارت کشور با همکاری وزارتخانه‌های مسکن و شهرسازی و جهاد سازندگی و سازمان برنامه و بودجه در زمینه اصلاح تقسیمات سیاسی کشور، به نحوی اقدام نماید تا نتایج این الگو و دستاوردهای پیشنهادی طرح پایه آمایش سرزمین و سایر طرح‌های توسعه و عمران ملی، منطقه‌ای و ناحیه‌ای و تقسیمات فضائی طرح‌های مذکور در تقسیمات سیاسی کشور مورد استفاده و توجه قرار گرفته و حداکثر انطباق بین آنها فراهم گردد.
استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی (1)
| تقسیمات | خدمات | سطح منطقه روستایی | آستانه جمعیتی (نفر) | حداکثر فاصله دسترسی (کیلومتر) | ||||
| منظومه | مجموعه | حوزه | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | ||
| آموزشی | مراکز آموزش قبل از دبستان | 1500+ | 1000+ | – | – | |||
| دبستان | * | * | * | 200+ | 150+ | 2.5 | 2.5 | |
| مدرسه راهنمایی عادی | * | * | * | 1500+ | 1000+ | 3 | 3 | |
| مدرسه راهنمایی مرکزی | * | * | * | – | – | 10 | 7 | |
| مدرسه راهنمایی شبانه روزی | * | * | * | – | – | – | – | |
| دبیرستان عادی | * | * | * | 3500+ | 2500+ | 8 | 5 | |
| دبیرستان مرکزی | * | * | – | – | – | 20 | 15 | |
| دبیرستان شبانه روزی | * | * | – | – | – | – | – | |
| هنرستان فنی، حرفه‌ای و کشاورزی | * | – | – | 20000+ | 20000+ | – | – | |
| کلاس نهضت سوادآموزی | * | * | * | – | – | – | – | |
استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی (2)
| تقسیمات | خدمات | سطح منطقه روستایی | آستانه جمعیتی (نفر) | حداکثر فاصله دسترسی (کیلومتر) | ||||
| منظومه | مجموعه | حوزه | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | ||
| بهداشتی و درمانی | خانه بهداشت | – | * | * | 600-1500 | 500-1000 | 5 | 3 |
| مرکز بهداشتی – درمانی | * | * | – | 10000+ | 6000+ | 12 | 8 | |
| مرکز بهداشتی – درمانی با تسهیلات زایمانی | * | – | – | 40000 | 40000 | – | – | |
| داروخانه | * | * | * | – | – | 12 | 8 | |
| مطب | * | * | * | – | – | – | – | |
| جمع‌آوری و دفع بهداشتی زباله | * | * | * | – | – | – | – | |
| جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب | * | – | – | – | – | – | – | |
| کشتارگاه بهداشتی صنعتی | * | * | – | – | – | – | – | |
| کشتارگاه بهداشتی سنتی | * | * | * | – | – | – | – | |
| غسالخانه و گورستان | * | * | * | – | – | – | – | |
| بهسازی محیط روستا | * | * | – | – | – | – | – | |
| مجتمع بهزیستی | * | * | * | 4000 | 3000 | – | – | |
| آب آشامیدنی با شیر برداشت متمرکز | – | – | * | 250+ | 250+ | – | – | |
| آب آشامیدنی با شبکه انشعاب خصوصی | – | – | * | 100-250 | 100-250 | – | – | |
| آب آشامیدنی با منبع بهداشتی | * | * | * | 100- | 100- | – | – | |
| حمام عمومی | – | – | – | – | ||||
استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی (3)
| تقسیمات | خدمات | سطح منطقه روستایی | آستانه جمعیتی (نفر) | حداکثر فاصله دسترسی (کیلومتر) | ||||
| منظومه | مجموعه | حوزه | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | ||
| انرژی | تأمین برق | * | * | * | 100+ | 100+ | – | – |
| پمپ بنزین | * | * | – | 5000+ | 4000+ | – | – | |
| جایگاه عرضه مواد سوختی | – | – | * | 500+ | 400+ | 3 | 2 | |
| ارتباطات | راه اصلی | * | – | – | – | – | – | – |
| راه فرعی | * | * | – | – | – | – | – | |
| راه روستایی درجه 1 با رویه آسفالت | – | * | – | – | – | – | – | |
| راه روستایی درجه 1 با رویه شنی | – | * | * | – | – | – | – | |
| راه روستایی درجه 2 با رویه شنی | – | – | * | – | – | – | – | |
| راه روستایی درجه 3 با رویه شنی | – | – | * | – | – | – | – | |
| دفتر شرکت حمل و نقل کالا، بار و مسافر | * | – | – | – | – | – | – | |
| ترمینال وسایل حمل و نقل | * | * | * | 1000+ | 800+ | – | – | |
| صندوق پست | * | * | * | 100- | 100- | – | – | |
| نمایندگی پست | – | – | * | 500-2500 | 500-2500 | 5 | 3 | |
| دفتر پست و مخابرات | * | * | * | 500+ | 500+ | 15 | 12 | |
| دفتر مستقل پستی | – | – | * | 2500+ | 2500+ | 15 | 12 | |
| دفتر مخابراتی | – | – | * | 500-2500 | 500-2500 | 20 | 15 | |
| مرکز تلفن | * | * | * | 1000-5000 | 1000-5000 | 20 | 15 | |
استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی (4)
| تقسیمات | خدمات | سطح منطقه روستایی | آستانه جمعیتی (نفر) | حداکثر فاصله دسترسی (کیلومتر) | ||||
| منظومه | مجموعه | حوزه | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | ||
| فرهنگی، مذهبی، ورزشی و گردشگری | مسجد و حسینیه | * | * | * | – | – | – | – |
| کتابخانه عمومی | * | * | – | 5000+ | 4500+ | 12 | 8 | |
| کتابخانه روستایی | * | * | * | – | – | – | – | |
| مجموعه فرهنگی – هنری | * | – | – | 20000+ | 15000+ | 20 | 15 | |
| سینما | * | – | – | 40000 | 30000 | 20 | 15 | |
| مجموعه ورزشی | * | * | – | 5000+ | 4500+ | 15 | 10 | |
| امکانات ورزشی روباز | * | * | * | – | – | – | – | |
| بوستان بازی کودکان | * | * | * | – | – | – | – | |
| بوستان | * | * | * | – | – | – | – | |
| مهمانپذیر و سالن پذیرایی | * | * | – | – | – | – | – | |
| انجمن میراث فرهنگی | * | * | * | – | – | – | – | |
استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی (5)
| تقسیمات | خدمات | سطح منطقه روستایی | آستانه جمعیتی (نفر) | حداکثر فاصله دسترسی (کیلومتر) | ||||
| منظومه | مجموعه | حوزه | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | ||
| مالی، اقتصادی و پشتیبانی تولید | بانک | * | * | * | 10000+ | 10000+ | 12 | 10 |
| شرکت تعاونی روستایی | * | * | * | – | – | – | – | |
| فروشگاه تعاونی روستایی | * | * | * | – | – | – | – | |
| مرکز خرید و فروش کالا | * | * | * | – | – | – | – | |
| مرکز خدمات روستایی و عشایری | * | * | – | – | – | – | – | |
| دفتر ترویج کشاورزی | * | * | * | – | – | – | – | |
| دفتر ترویج و آموزش روستایی | * | * | * | – | – | – | – | |
| دفتر دامپزشکی و داروخانه دامی | * | * | * | – | – | 7 | 5 | |
| دفتر تلقیح مصنوعی و اصلاح نژاد دام | * | * | * | – | – | – | – | |
| تعمیرگاه ماشین آلات کشاورزی و نقلیه | * | * | * | – | – | – | – | |
| مرکز آموزش و ترویج صنایع دستی و خانگی | * | – | – | – | – | – | – | |
| مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای | * | – | – | – | – | – | – | |
| جهاد دهستان | * | * | – | – | – | – | – | |
| خانه سازمانی | * | * | – | – | – | – | – | |
استانداردها و ضوابط خدمات‌رسانی در محیط روستایی کشور و نحوه تجهیز مراکز روستایی (6)
| تقسیمات | خدمات | سطح منطقه روستایی | آستانه جمعیتی (نفر) | حداکثر فاصله دسترسی (کیلومتر) | ||||
| منظومه | مجموعه | حوزه | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | فضاهای هموار | فضاهای ناهموار | ||
| تولید | واحدهای صنعتی و معدنی | * | * | * | – | – | – | – |
| ناحیه صنعتی | * | * | * | – | – | – | – | |
| مجتمع‌های تولید کشاورزی (زراعت و باغبانی، دام و طیور، شیلات و آبزیان) متناسب با استعدادهای منطقه | * | * | * | – | – | – | – | |