تعریف مجموعه شهری و تبیین شاخص‌های آن

تعریف مجموعه شهری و تبیین شاخص‌های آن :

شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه مورخ 1388/2/31 در اجرای تبصره 1 ماده 1 مصوبه مورخ 1374/7/26 هیأت محترم وزیران که مقرر می‌داشت «تعریف مجموعه شهری و شاخص‌های آن توسط شورایعالی شهرسازی و معماری تدوین و تصویب شود» ضمن تصویب مجموعه ارائه شده (پیوست) و تبصره یک به شرح ذیل مقرر نمود:

– وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت کشور، نظام و ساختار مدیریت مجموعه‌های شهری را تدوین و به تصویب هیأت وزیران برسانند

– دبیرخانه شورایعالی مطالعات انجام شده در رابطه با مدیریت مجموعه شهری توسط وزارت کشور و وزارت مسکن و شهرسازی را بررسی و در جلسه شورایعالی مطرح نماید.

تبصره 1- در موارد استثنایی با تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری امکان تعریف طرح مجموعه شهری برای شهرهایی که فاقد شرایط این مصوبه هستند وجود دارد.

پیوست مصوبه 1388/1/31 شورایعالی پیرامون تعریف مجموعه شهری و تبیین شاخص‌های آن

1. مجموعه شهری

مجموعه شهری محدوده‌ای است جغرافیایی که از یک شهر مرکزی و حداقل 2 شهر پیرامونی و نواحی روستایی مابین آنها تشکیل یافته که تمامی شهرهای پیرامونی آن با شهر مرکزی دارای یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بوده و لازم است تحت مدیریت یکپارچه باشد (لازم است در تقسیمات کشوری مدیریت مجموعه شهری منظور شود).

2. طبقه‌بندی مجموعه‌های شهری

مجموعه‌های شهری کشور در 3 گروه زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

2-1- در صورتی که جمعیت شهر مرکزی هر مجموعه شهری، بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور، بین 200 هزار تا 500 هزار نفر باشد، مجموعه شهری مذکور مجموعه شهری میانی نامیده می‌شود.

2-2- در صورتی که جمعیت شهر مرکزی هر مجموعه شهری، بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور، بین 500 هزار تا یک میلیون نفر باشد، مجموعه شهری مذکور مجموعه شهری بزرگ نامیده می‌شود.

2-3- در صورتی که جمعیت شهر مرکزی هر مجموعه شهری، بر اساس آخرین سرشماری رسمی کشور، یک میلیون نفر و یا بیشتر باشد، مجموعه شهری مذکور منطقه کلانشهری نامیده می‌شود.

تبصره 1- در موارد استثنایی با تصویب شورایعالی شهرسـازی و معمـاری امکـان تعریـف طـرح مجموعه شهری برای شهرهایی که فاقد شرایط این مصوبه هستند وجود دارد.

تبصره 2- شهرهای مرکز مجموعه های بندهای 2 – 2 و 2 – 3 از تاریخ تصویب این مصوبه به عنوان کلان شهر محسوب می‌شوند.

3. طرح‌های مجموعه‌های شهری

3-1- برای مجموعه‌های شهری میانی طرح‌های ویژه‌ای با مقیاس 1:25000، با در نظر گرفتن ماهیت این مجموعه‌های شهری که به صورت یک مجموعه شهری منسجم عمل می‌کنند، تهیه می‌شود.

3-2- برای مجموعه‌های شهری بزرگ و مناطق کلان‌شهری طرح‌های مجموعه شهری تهیه می‌شود.

4. محدوده‌های مجموعه‌های شهری

4-1- محدوده هر مجموعه شهری باید به صورت یک واحد سرزمینی به هم پیوسته بوده و این محدوده نباید از مرز استانی که شهر مرکزی مجموعه شهری در آن قرار دارد فراتر رود.

4-2- کوچکترین واحد سرزمینی تشکیل‌دهنده مجموعه‌های شهری بخش‌ها (مراد بخش‌های تقسیمات کشوری است) هستند.

4-3- محدوده اولیه هر مجموعه شهری از به هم پیوستن بخش‌هایی که شهر مرکزی و شهرهای پیرامونی در آن واقع شده‌اند، حاصل می‌شود.

4-4- محدوده نهایی هر مجموعه شهری در طرح مصوب آن که به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران می‌رسد تعیین می‌شود (براساس ماده 9 قانون «تعاریف محدوده و حریم شهر، روستا و شهرک و نحوه تعیین آنها» (مصوب 1384/11/3) محدوده مجموعه‌های شهری در طرح‌های مصوب آنها تعیین می‌شود).

5. شهر مرکزی

5-1- شهر مرکزی مجموعه شهری بزرگترین شهر واقع در محدوده مجموعه شهری است که طبق آخرین سرشماری کشور حداقل 200 هزار نفر جمعیت دارد و در محدوده شعاع عملکردی خود حداقل با 2 شهر دیگر یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بالایی دارد

5-2- محدوده شعاع عملکردی یک شهر مرکزی حداقل 35 کیلومتر یا حداقل 30 دقیقه از نظر فاصله زمانی است.

5-3- در صورتی که در شعاع عملکردی یک شهر مرکزی، شهر پیرامونی که خود دارای شرایط و ویژگی‌های یک شهر مرکزی است، وجود داشته باشد، در این صورت محدوده اولیه این مجموعه شهری شامل شهرهای مرکزی فوق‌الاشاره و شهرهای پیرامونی آنها خواهد بود. در چنین شرایطی طبقه‌بندی این مجموعه شهری بر اساس مجموعه جمعیت شهرهای مرکزی واقع در محدوده اولیه آن انجام و عنوان مجموعه شهری آن نام شهرهای مرکزی فوق‌الاشاره را، به ترتیب جمعیت آخرین سرشماری، دربر خواهد داشت.

5-4- در صورتی که جمعیت یک شهر مرکزی کمتر از 200 هزار نفر بوده ولی در محدوده شعاع عملکردی آن حداقل 6 شهر پیرامونی وجود داشته باشند که با شهر مرکزی مذکور دارای یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بالایی هستند و مجموع جمعیت شهری آنها از حداقل جمعیت شهری مجموعه‌های شهری مصوب کشور بیشتر باشد، در آن صورت شهر مرکزی مذکور و شهرهای پیرامونی فوق‌الاشاره یک مجموعه شهری را تشکیل می‌دهند.

6. شهرهای پیرامونی

6-1- شهرهای پیرامونی شهرهایی هستند که در محدوده شعاع عملکردی یک شهر مرکزی واقع شده و با شهر مرکزی یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بالایی دارند.

6-2- شهرهای پیرامونی واقع در محدوده مجموعه‌های شهری بایستی در استانی که شهر مرکزی در آن قرار دارد واقع شده باشند.

6-3- در صورتی که یک شهر پیرامونی در محدوده شعاع عملکردی 2 شهر مرکزی واقع دریک استان قرار گرفته باشد، شهر پیرامونی آن شهر مرکزی محسوب می‌شود که با آن یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بیشتری دارد.

7. یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی

7-1- یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی معیاری برای اندازه‌گیری و سنجش میزان وابستگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بین شهر مرکزی با شهرهای پیرامونی آن است و مقدار آن برای مجموعه‌های شهری میانی و بزرگ از طریق محاسبه ضریب مکانی صنعت و ضریب مکانی خدمات شهر مرکزی سنجیده می‌شود میزان یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی برای مناطق کلانشهری از محاسبه ضریب مکانی صنعت، ضریب مکانی خدمات و همچنین ضریب عملکردی مناطق کلانشهری سنجیده می‌شود (نحوه محاسبه ضریب صنعت و ضریب مکانی خدمات شهر مرکزی و همچنین ضریب عملکردی مناطق کلانشهری در پیوست این مصوبه ارائه شده است).

7-2- اگر ضریب مکانی صنعت و ضریب مکانی خدمات شهر مرکزی هر مجموعه شهری برابر با و یا بیش از 1 باشد، در آن صورت شهر مرکزی مذکور و شهرهای پیرامونی آن دارای یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بالایی هستند.

تبصره- در صورتی که ضریب مکانی صنعت در یک شهر مرکزی مجموعه شهری اندکی کمتر از 1 بوده ولی ضریب مکانی صنعت برای یکی از شهرهای پیرامونی آن برابر با و یا بیش از 1 باشد، در آن صورت ضریب مکانی صنعت شهر مرکزی مذکور، بدون احتساب شهر پیرامونی فوق، می‌تواند به حداقل 0.9 تقلیل یابد.

7-3- برای مناطق کلانشهری علاوه بر اینکه ضریب مکانی خدمات شهر مرکزی آنها باید برابر با و یا بیش از 1 باشد، ضریب عملکردی منطقه کلانشهری آنها نیز باید حداقل 75 باشد، درآن صورت شهر مرکزی مذکور و شهرهای پیرامونی آن دارای یکپارچگی اقتصادی، اجتماعی و خدماتی بالایی هستند.

8- شاخص‌های 8 گانه تعیین مجموعه شهری علاوه بر نکات نامبرده به شرح پیوست می‌باشد.

9- در صورتی که محدوده مجموعه شهری که به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری می‌رسد از مرز تقسیمات کشوری (حداقل بخش) فراتر رود مراحل تغییر و اصلاح تقسیمات کشوری توسط وزارت کشور انجام خواهد شد.

وزارت مسکن و شهرسازی مکلف است ظرف مدت دو ماه نسـبت بـه شناسایی مجموعه‌های شهری کشور بر اساس این مصوبه اقدام و مراحل مربوطه به تهیه طرح را ادامه دهد.

پیوست 1: نحوه محاسبه ضریب مکانی صنعت و ضریب مکانی خدمات شهر مرکزی و ضریب عملکردی مجموعه‌های شهری و مناطق کلانشهری

الف: نحوه محاسبه ضریب مکانی صنعت و ضریب مکانی خدمات شهر مرکزی (این مورد برای هر سه طبقه میانی، بزرگ و کلانشهر مجموعه‌های شهری صدق می‌نماید.)

ضریب مکانی صنعت: ضریب مکانی صنعت از تقسیم دو نسبت تعداد اشتغال در بخش صنعت شهر مرکزی به کل اشتغال در شهر مرکزی و تعداد اشتغال در بخش صنعت مجموعه شهری به کل اشتغال در مجموعه شهری بدست می‌آید:

ضریب مکانی خدمات: ضریب مکانی خدمات از تقسیم دو نسبت تعداد اشتغال در بخش خدمات شهر مرکزی به کل اشتغال در شهر مرکزی و تعداد اشتغال در بخش خدمات مجموعه شهری به کل اشتغال در مجموعه شهری بدست می‌آید.

ب: نحوه محاسبه ضریب عملکردی مناطق کلانشهری (این شاخص فقط در مناطق کلانشهری کاربرد دارد)

ضریب عملکردی مناطق کلانشهری معیاری برای اندازه‌گیری و سنجش دارا بودن ویژگی‌های مناطق کلانشهری است و مقدار آن از محاسبه میانگین امتیاز شاخص‌های 8 گانه عملکردی پیشنهادی (شاخص‌های 1 تا 8 و به شرحی که در زیر می‌آید) در محدوده اولیه هر مجموعه شـهری منطقه کلانشهری، بدست می‌آید.

ضریب عملکردی مناطق کلانشهری = جمع امتیاز شاخص‌های هشت گانه عملکردی مناطق کلانشهری

شاخص‌های 8 گانه عملکردی مناطق کلانشهری به شرح زیر می‌باشند:

شاخص 1. ایستگاه تلویزیونی با برنامه‌های محلی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری ایستگاه تلویزیونی که برنامه‌های محلی نیز تولید کند وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر اینصورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 2. روزنامه یا هفته نامه محلی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری روزنامه یا هفته نامه محلی بطور منظم منتشر شود، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 3. شهرنشینی:

در صورتی که نرخ شهرنشینی در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری برابر با یا بیشتر از نرخ شهرنشینی کشور بر اساس آخرین سرشماری باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 4. خدمات اتوبوسرانی محلی:

در صورتی که در شهر مرکزی هر منطقه کلانشهری خدمات اتوبوسرانی درون شهری با برنامه کاری منظم وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 5. دانشگاه:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری حداقل یک دانشگاهی که دوره‌های کارشناسی برگزار می‌کند وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 6. خدمات منظم خطوط هوایی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری خدمات منظم خطوط هوایی به سایر نقاط کشور وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 7. موزه:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری حداقل یک موزه وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 100 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 8. خدمات تخصصی بیمارستانی:

حداکثر امتیاز این شاخص خدمات تخصصی بیمارستانی 100 است و از جمع امتیازهای 6 زیرشاخص زیر بدست می‌آید:

شاخص 8-1- مراقبت‌های ویژه قلبی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری بیمارستانی و یا مؤسسه درمانی که در آن عمل تهاجمی قلب (عمل جراحی باز یا آنژیوگرافی) انجام می‌شود وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 16.67 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 8-2- پرتو درمانی سرطانی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری بیمارستان یا مؤسسه درمانی که در آن پرتو درمانی برای بیماران سرطانی انجام می‌شود وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 16.67 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 8-3- دیالیز:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری بیمارستان یا مؤسسه درمانی که در آن دیالیز خون (دیالیز صفاقی یا دیالیز خونی (همو دیالیز)) انجام می‌شود وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 16.67 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 8-4- متخصص بیماری‌های شغلی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری بیمارستان یا مؤسسه درمانی که در آن حداقل یک نفر متخصص بیماری‌های شغلی شاغل به کار باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 16.67 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 8-5- مراقبت‌های ویژه پرستاری:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری بیمارستان یا مؤسسه درمانی که دارای بخش مراقبت‌های ویژه پرستاری سطح 2 (مراقبت از نوزادان مریضی که به مراقبت‌های ویژه نیاز ندارند) و سطح 3 (مراقبت از نوزادان مریضی که به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند) است وجود داشته باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 16.67 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.

شاخص 8-6- روان‌شناسی بالینی:

در صورتی که در محدوده اولیه هر منطقه کلانشهری بیمارستان یا مؤسسه درمانی که در آن حداقل یک نفر متخصص روان‌شناسی بالینی شاغل به کار باشد، امتیاز آن منطقه کلانشهری از این شاخص 16.67 و در غیر این صورت امتیاز آن (صفر) است.